خودآگاهی چیست؟ چطور می توان به خودشناسی رسید؟

چقدر خودتان را می‌شناسید؟ شاید در نگاه اول، پاسخ به این سؤال بسیار ساده و آسان باشد، اما کمی ‌بیشتر که فکر کنیم متوجه خواهیم شد بسیاری از ما فقط مقدار کمی ‌درباره خودمان اطلاعات داریم؛ اغلب ما درک واضحی از خواسته‌ها و اهداف‌مان نداریم و به‌همین دلیل گاهی اوقات در تصمیم‌گیری‌ها با شکست مواجه می‌شویم.

یکی از عوامل مهم در موفقیت زندگی ما انسان‌ها این است که خودمان را بیشتر بشناسیم و از احساسات، علایق و اهداف خودمان آگاه باشیم و برای رسیدن به آنها تلاش کنیم.

مهارت خودآگاهی یکی از پنج مؤلفه اصلی هوش هیجانی است که باعث می‌شود تا از خودمان تصویر صحیح و منطقی‌تری داشته باشیم. در ادامه این مقاله از سایت برآیند همراه ما باشید تا با خودآگاهی و تکنیک‌های بهبود آن و همچنین با موانع و مؤلفه‌های یک فرد خودآگاه بیشتر آشنا شویم.

خودآگاهی چیست؟

گوردون مارینو (Gordon Marino)، استاد فلسفۀ کالج سِنت اولاف این‌طور می‌گوید:

شعار سقراط این بود خودت را بشناس. بسیاری از فلاسفه معتقدند خودآگاهی از طریق عقل به وجود می‌آید.

ضعف در خودآگاهی باعث بیماری و آسیب‌های روانی-اجتماعی می‌شود. افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، اعتماد به نفس پایین، احساس تنهایی، اعتیاد به مواد مخدر و مواردی از این قبیل جزء مهم‌ترین آسیب‌های روانی مرتبط با خودآگاهی ضعیف هستند.

ویژگی افراد خودآگاه

افراد خودآگاه، درک منطقی و درستی از زندگی خود دارند، و با آگاهی برای رسیدن به اهداف‌شان تلاش می‌کنند.

از مهم‌ترین ویژگی افراد خودآگاه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شکست‌های خود را می‌پذیرند.
• از زندگی خود احساس رضایت‌مندی دارند.
• نسبت به نقاط ضعف و قوت خود آگاه هستند.
• در برابر ضربه‌های روانی مقاومت می‌کنند.
• مسئولیت زندگی‌شان را می‌پذیرند.
• از مشورت کردن با دیگران استقبال می‌کنند.
• دیدگاه مثبتی نسبت به زندگی دارند.
• در برابر فشار و ضربه‌های روانی مقاومت بیشتری از خودشان نشان می‌دهند.
• انتقاد پذیر هستند و اگر بازخوردی به آنها بدهید از شنیدن آن استقبال می‌کنند.

پیشنهاد مطالعه

برای اینکه خودتان را بیشتر بشناسید حتما مقاله زیر را مطالعه کنید:

خودشناسی چیست؟

انواع خودآگاهی از دید خود

آگاهی ما از خودمان شامل خودِ واقعی یا حقیقی، آرمانی، اجتماعی و غیره می‌شود که هر کدام از این موارد تعاریف جداگانه‌ای دارند. در ادامه می‌خواهیم به بررسی هر یک از آنها بپردازیم.

۱- خود فیزیکی

به تصویری که هر کس از ظاهر فیزیکی و بدن خود دارد، خود فیزیکی گفته می‌شود. درک درست از اندام و بدن از طریق خود فیزیکی اتفاق می‌افتد.

۲- خود جنسی

۳- خود پنهان

جنبه خاصی از زندگی که اسرار ما را تشکیل می‌دهد که معمولاً آن را از دیگران پنهان می‌کنیم. کارل راجرز درباره خود پنهان می‌گوید:

آنچه را من از دیگران پنهان می‌کنم، اغلب دیگران نیز از من پنهان می‌کنند.

۴- خود آرمانی

تصویری مطلوب از خواسته‌ها و اهداف که دوست داریم به آنها دست پیدا کنیم.

۵- خود معنوی

۶- خود واقعی یا حقیقی

عالی‌ترین بخشِ زندگی هر انسان که برای رسیدن به آن باید تلاش کنیم، خود واقعی و حقیقی ما است. خود واقعی، درونی‌ترین بخش ما است که به خوبی آن را می‌شناسیم.

7- خود اجتماعی

تصویری که هر کس در برابر جایگاه اجتماعی خودش دارد.

مراحل خودآگاهی

برای رسیدن به خودآگاهی مراحلی وجود دارد که با طی کردن آنها شناخت بیشتری نسبت به خودمان پیدا می‌کنیم. این مراحل عبارتند از:

۱- آشنایی با سیستم روان انسان

اتفاقاتی که در اطراف ما می افتند، به گونه‌های مختلفی تفسیر می‌شوند و بر عمکلرد ما تأثیر می‌گذارند. بعضی از افراد، دیدگاه مثبتی به زندگی دارند و در مقابل، عده‌ای دیگر زندگی را با دید منفی‌ تفسیر می‌کنند. علم روانشناسی، کارکرد ذهن را با رویکرد‌های مختلفی نظیر: رویکرد روانکاوی، شناختی، انسان‌گرا، و غیره مورد بررسی قرار می‌دهد.

نکته قابل توجه این است که روان بر رفتار اثرگذار است و اگر ما بتوانیم روان خود را بشناسیم، می‌توانیم رفتار خود را تا حدود زیادی بهبود ببخشیم.

۲- کنترل افکار

برای رسیدن به خودآگاهی باید بتوانیم افکارمان را در مسیر درست جهت دهیم و یا آنها را کنترل کنیم. شادی، ناراحتی، عصبانیت و نفرت، بخشی از هیجانات ما انسان‌ها هستند که تجربه می‌کنیم. به طور مثال: شکست، ممکن است عصبانیت را به همراه داشته باشد.

بسیاری از افراد اگر با شکست رو به رو شوند، آن را به سایر بخش‌های زندگی نیز تعمیم می‌دهند، با دیگران با پرخاشگری رفتار می‌کنند و در بسیاری از مواقع با گذر زمان از این رفتارشان پشیمان می‌شوند. اگر بتوانیم منشأ مشکل را پیدا کنیم و آن را حل و فصل کنیم به خود آگاهی رسیده‌ایم. همچنین برای یادگیری مدیریت هیجانات می‌توانید مقاله کنترل هیجانات را نیز مطالعه کنید.

۳- آشنایی با خطاهای شناختی

تکنیک‌های خودآگاهی

خودآگاهی یک امر اکتسابی است که با تمرین و تکرار حاصل می‌شود. خودآگاهی پروسه‌ای نیست که در طول یک سال یا مدت زمان کوتاهی به دست بیاید. خودآگاهی همیشه و در هر لحظه همراه ما است و هرچه بیشتر برای رسیدن به خود آگاهی تلاش کنیم، متقابلاً بیشتر هم موفق خواهیم شد.

تکنیک اول: نگاهِ بدون قضاوت

نگاه بی‌طرفانه داشتن اصلاً کار ساده و راحتی نیست، اما ارزشمند است. خودتان را همان‌گونه که هستید، ببینید و بپذیرید. از کودکی تا به امروزتان را مورد بررسی قرار دهید، چه چیزهایی تغییر کرده است؟ چه چیز‌هایی ثابت مانده؟ و دلیل این تغییرات چیست؟

برای شناخت بیشتر می‌توانید از خانواده و دوستان‌تان هم کمک بگیرید و از آنها بخواهید احساسشان را نسبت به شما بیان کنند.

تکنیک دوم: یادداشت برداری کنید

هر آنچه که در ذهن شما وجود دارد را یادداشت کنید؛ حتی اگر با اهداف شما ارتباطی نداشته باشد. نوشتن افکار باعث می‌شود تا از آنها خلاص شوید و برای افکار جدید جا باز کنید. هر شب قبل از خواب، احساسات، شکست‌ها، موفقیت‌ها و افکار همان روز را در دفترچه‌تان یادداشت کنید و در صورت لزوم فعالیت‌های‌تان را مورد ارزیابی قرار دهید.

تکنیک سوم: اهداف خود را مشخص کنید.

چشم انداز و اهداف خود را مشخص کنید، آنها را به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم کنید و برای انجام آن یک برنامه ریزی و استراتژی اجرایی در نظر بگیرید.

تکنیک چهارم: در آزمون‌های شخصیت ‌شناسی شرکت کنید

آزمون‌های شخصیت ‌شناسی باعث خودآگاهی بیشتر می‌شوند. در این آزمون، پاسخ درست و غلط وجود ندارد و نتایج آن صرفاً ویژگی پاسخ دهندگان را مورد بررسی قرار می‌دهد. از معتبر‌ترین تست‌های شخصیت شناسی می‌توان به تست شخصیت شناسی نئو اشاره کرد.

تکنیک پنجم: خودبازنگری

به این فکر کنید که مدیر و همکاران در محیط کار چه انتظاری از شما دارند یا دوستان‌تان درباره شما چه فکری می‌کنند. این تکنیک باعث می‌شود تا خود را از زاویه دید دیگران مورد بررسی قرار دهید و درک بیشتری از خودتان پیدا کنید.

فواید خودآگاهی

کسب خودآگاهی، وارد زیادی به همراه دارد؛ از جمله:

ابراز همدلی

خودآگاهی باعث ابراز همدلی بیشتر می‌شود. همدلی باعث می‌شود تا با دیگران راحت‌تر ارتباط برقرار کنیم. ما انسان‌ها در طول زندگی بارها و بارها به درک شدن و تأیید احساسات نیاز داریم و این موضوع هنگامی‌که غمگین یا عصبانی باشیم بیشتر تشدید شده و این احساس نیاز بیشتر می‌شود.

شناسایی نقاط ضعف و قوت

می‌توانیم نقاط ضعف و قدرت خود را بشناسیم و با تکیه بر نقاط قوت، نقاط ضعف خود را کاهش دهیم.

شناخت احساسات

باعث می‌شود تا احساسات خود را بهتر و بیشتر بشناسیم؛ با شناخت بیشترِ احساسات، می‌توانیم آنها را آسان‌تر کنترل کنیم.

شناخت نیازها

از نیازهای خود اطلاع پیدا می‌کنیم و یاد می‌گیریم چگونه از مسیر‌های سالم نیازمان را برطرف کنیم.

هدف‌گذاری منطقی و واقعی

خودآگاهی به ما کمک می‌کند تا اهداف واقعی را دنبال کنیم. هدف گذاری غیر منطقی به دلیل محقق نشدن، خشم و ناراحتی را به همراه دارند.

افزایش اعتماد به نفس

خود آگاهی باعث افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس می‌شود. هنگامی‌که خودتان را بشناسید و با نقاط ضعف و قوت خود کنار آمده باشید، دیگر خودتان را ارزان نخواهید فروخت.

شناخت ارزش‌ها

خودآگاهی به ما کمک می‌کند به دنبال ارزش‌های واقعی باشیم تا بتوانیم از زندگی لذت ببریم.

بهبود دیگر مهارت‌های توسعه فردی

بهبود روند تصمیم گیری، بهبود مهارت گوش دادن، مدیریت استرس، افزایش روحیه انتقاد پذیری از دیگر فواید خودآگاهی است.

پیشنهاد مطالعه

اگر به یادگیری مهارت گوش‌ دادن فعال علاقه مند هستید می توانید مقاله زیر را بخوانید:

گوش‌ دادن فعال یا مهارت شنیدن چیست؟

موانع خودآگاهی

در قسمت آخر می‌خواهیم به موانع موجود برای رسیدن به خودآگاهی بپردازیم:

توقعات و انتظارات بیش از حد

تضاد بین انتظارات و توانایی‌ها یکی از مهم‌ترین موانع رسیدن به خودآگاهی است. اهدافی را انتخاب کنید که واقع بینانه و منطقی باشند و دسترسی به آنها دور از دسترس نباشند.

کبر و غرور

در قسمت ویژگی‌های افراد خودآگاه اشاره کردیم که این افراد، روحیه انتقاد پذیری دارند. در مقابل اما بعضی از افراد هستند که خود را بزرگ‌تر از دیگران می‌دانند، به حرف دیگران اهمیتی نمی‌دهند و اگر هم از آنها انتقاد کنید با عصبانیت با شما برخورد می‌کنند.

کمال طلبی و همه چیز خواهی

این افراد سعی می‌کنند که همه چیز را با هم به دست بیاورند و در رسیدن به اهداف به صورت افراطی عمل می‌کنند. افرادی که به دنبال کمال طلبیِ افراطی هستند، با شکست رو به رو می‌شوند و معمولاً بعد از شکست، دیگر تلاشی برای رسیدن به اهداف خود نمی‌کنند.

کلام پایانی

در این مقاله از سایت برآیند به اولین و مهم‌ترین مهارت در مسیر رشد و توسعه فردی پرداخته‌ایم. در ابتدا خودآگاهی را به صورت کامل برای شما دوستان عزیز شرح دادیم. سپس به ویژگی‌های اصلی یک فرد خودآگاه و همچنین تکنیک‌هایی برای بهبود خودآگاهی پرداختیم. در انتها نیز موانع اصلی در رسیدن به خودآگاهی را مورد بررسی قرار دادیم.

توجه داشته باشید که با رسیدن به خودآگاهی می‌توانیم درک صحیحی از باورها، ارزش‌ها، نقاط ضعف و قوت، احساسات، افکار و غیره پیدا کنیم. برای رسیدن به خود آگاهی تکنیک‌ها و موانعی وجود دارد که باید در ابتدای امر آنها را بشناسیم تا شکست نخوریم.