تفکر خلاق چیست؟ چطور می‌توان خلاق بود

تفکر خلاق چیست؟ آیا تا به‌حال فکر کرده‌اید چرا بعضی از افراد پر از ایده هستند و در صورت بروز مشکل به ‌آسانی آن را حل می‌کنند؟ در صورتی‌ که عده‌ای دیگر حتی در مواجهه با کوچک‌ترین چالش‌ها، با مشکل روبه‌رو می‌شوند؟

تفکر خلاق یکی از مهارت‌های مهم در زندگی است که علم روان‌شناسی آن را برای رشد و موفقیت ضروری می‌داند. تفکر خلاق باعث می‌شود تا دنیای اطراف خود را متفاوت از دیگران ببینیم، متفاوت از دیگران عمل کنیم و در مسیر موفقیت قدم برداریم.

تفکر خلاق چیست؟

رابرت استرنبرگ، تفکر خلاق را ترکیبی از ابتکار و انعطاف‌پذیری می‌داند که باعث می‌شود تا افکار جدیدی را تولید کنیم. روان‌شناس دیگری به نام جوی پال گیلفورد معتقد است که: ما انسان‌ها برای رسیدن به حل مسئله از دو روش تفکر واگرا و تفکر همگرا استفاده می‌کنیم. در ادامه به توضیح این دو نوع تفکر می‌پردازیم.

تفکر همگرا

رسیدن به راه‌حل از طریق روش‌های قدیمی و مرسوم را تفکر همگرا می‌گویند که در این روش می‌تواند قضاوت نیز وجود داشته باشد. مثل: رونویسی از کتاب، حفظ کردن کتاب‌های درسی، کشیدن از روی یک الگوی نقاشی و مواردی از این قبیل.

تفکر واگرا

رسیدن به راه‌حل از طریق روش‌های جدید و امتحان نشده، نوعی تفکر خلاق است. مثل: حل مسائل ریاضی با استفاده از فرمول‌های جدید، کشیدن یک نقاشی بدون داشتن پس‌زمینه ذهنی و مواردی از این قبیل که همه آنها را تفکر واگرا می‌نامیم.

اهمیت تفکر خلاق

بسیاری از افراد ممکن است در مواجهه با مشکلاتِ زندگی از روش‌های مرسوم استفاده کنند، درحالی‌که انتخابِ یک مسیر جدید ممکن است ما را سریع‌تر به مقصد برساند. مغز ما به‌ صورت ذاتی تمایل دارد بعضی از مسائل را با استفاده از روش‌های میان‌بر حل کند که این امر نوعی تفکر خلاق به شمار می‌رود.

در ادامه به برخی از مواردی که اهمیت تفکر خلاق را برای ما مشخص می‌سازد پرداخته‌ایم:

تفکر خلاق، خودآگاهی را به دنبال دارد

تفکر خلاق باعث می‌شود تا از عقاید، افکار و احساساتی که نسبت به آن‌ها تعصب داریم فاصله بگیریم، راه‌های جدید را انتخاب کنیم و در صورت لزوم، بعضی از تعصباتِ اشتباه را کنار بگذاریم.

تفکر خلاق رشد ایده را به همراه دارد

می‌توانید ایده‌ها و افکار جدیدی را مطرح کنید، آن‌ها را مورد بررسی قرار دهید، تقویتشان کنید و در صورت لزوم با دیگران به اشتراک بگذارید. همچنین تفکر خلاق، افزایش اعتماد به ‌نفس را نیز به دنبال دارد.

ویژگی‌های یک فرد خلاق

افراد خلاق ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی دارند که در این قسمت از مقاله به بررسی برخی از این ویژگی‌ها پرداخته‌ایم. این ویژگی‌‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

۱- متفکران خلاق، خیال‌پردازی می‌کنند

از دید بسیاری از مردم، خیال‌پردازی و رؤیاپردازی فقط وقت تلف کردن است. اما آزمایش‌ها حاکی از آن است که خیال‌بافی باعث درگیری ذهن و تقویت عصب‌های مغزی می‌شود.

دکتر اسکات باری کافمن معتقد است: پرسه ذهنی باعث تفکر خلاق می‌شود و ممکن است به ‌صورت تصادفی ایده‌هایی را بیان کنیم که در حال عادی از انجام آن عاجز بوده‌ایم.

۲- افراد خلاق قدرت مشاهده دارند

افراد خلاق به‌راحتی از کنار پدیده‌ها عبور نمی‌کنند؛ بعضاً آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورت لزوم برداشت‌های خود را یادداشت می‌کنند. در تاریخ بارها تکرار شده که یادداشت افراد درگذشته باعث تغییر و تحول در آینده شده است.

۳- بعضاً به‌ تنهایی علاقه دارند

جوی پال گیلفورد روان‌شناس آمریکایی معتقد است: برای باز گذاشتن راه خلاقیت، هر فردی باید ظرفیت استفاده سازنده از تنهایی را داشته باشد و بر ترس از تنها بودن غلبه کند.

بسیاری از دانشمندان در نگاه اول منزوی به نظر می‌رسند، این در صورتی است ‌که همین امر می‌تواند کلید خلق بهترین ایده‌ها شود. کافمن معتقد است تنهاییِ انسان‌ها، امکان پرسه‌زدن در ذهن را به همراه خواهد داشت.

۴- می‌توانند موانع را تغییر دهند

بسیاری از انسان‌ها گذشته‌ای همراه با درد و سختی داشته‌اند؛ کافمن معتقد است بسیاری از افراد این موضوع را به‌ عنوان سوختِ محرک برای پیشرفتشان در نظر می‌گیرند و برای رسیدن به جایگاهی متفاوت، از کودکیِ خود شروع به قدم برداشتن می‌کنند.

۵- شکست می‌خورند، اما…

افراد خلاق به دلیل اینکه ایده‌های زیادی در سر دارند گاهی اوقات با در بسته روبه‌رو می‌شوند. در ظاهر این امر نوعی شکست محسوب می‌شود اما در واقعیت این‌طور نیست. افرادی که راه‌های مختلفی را برای رسیدن به هدفی امتحان می‌کنند، آن‌قدر به تلاش خود ادامه می‌دهند تا به ماندگارترین مسیر برسند.

استیون کاتلر معتقد است:

افراد خلاق شکست می‌خورند و بهترین‌هایشان بیشتر از همه شکست می‌خورند.

۶- تجربیات تازه را دوست دارند

افراد خلاق عموماً عاشق تجربیات و شاید احساسات جدید هستند. این افراد اکثراً ماجراجویی را دوست دارند و سعی می‌کنند دنیا را از دریچه‌های مختلف تماشا کنند.

۷- سؤالات بزرگ می‌پرسند

این دسته از افراد بسیار کنجکاو هستند، به اطراف خود نگاه می‌کنند و از خودشان و دیگران درباره‌ی چرایی و چگونگی وقوع پدیده‌ها سؤال می‌کنند.

۸- مردم را تماشا می‌کنند

افراد خلاق مردم را تماشا می‌کنند و نسبت به دیگران کنجکاو هستند. این افراد مردم نگری را دوست دارند و گاهی اوقات با مشاهده رفتار مردم، موفق به خلق ایده‌های جدید می‌شوند.

۹- ریسک‌پذیر هستند

رابطه مستقیمی بین خلاقیت و ریسک‌ کردن وجود دارد. گاهی اوقات باید قدرت ریسک‌پذیری داشته باشیم تا بتوانیم به چیزهای جدید و نو، جامه‌ عمل بپوشانیم و ایده‌های خلاقانه را به مرحله‌ی عمل برسانیم.

۱۰- علایق خود را دنبال می‌کنند

افراد خلاق به دلیل قدرت خلاقیت و ابتکار به سمت علایق واقعی خود می‌روند. افراد خلاق محدودیت‌ها را در نظر نمی‌گیرند، ریسک می‌کنند، با چالش‌ها رو به رو می‌شوند و با انرژی بالا برای اهداف خود تلاش می‌کنند. این افراد بر این باور هستند که انسان باید شخصیت و احساسات واقعی‌اش را به ‌راحتی بیان کند مثل ترس، بیان نقاط ضعف و قوت و مواردی از این قبیل.

۱۱- زمان را از دست می‌دهند

این افراد به‌قدری در تفکرات خود غرق می‌شوند و از آن لذت می‌برند که گاهی اوقات، گذر زمان را حس نمی‌کنند و از اتفاقات اطراف خود غافل می‌شوند.

۱۲- افراد خلاق می‌توانند از محدوده ذهنی خود خارج شوند

قدرت خیال‌پردازی باعث می‌شود تا افراد خلاق از محدوده افکارشان خارج شوند، از آنها فاصله بگیرند و روش‌های جدیدی را برای خلق ایده امتحان کنند.

۱۳- به زیبایی علاقه دارند

افرادی که تفکر خلاق دارند مفهوم زیبایی را درک می‌کنند و با شور و ذوق از محیط اطراف برای دیگران صحبت می‌کنند؛ موسیقی‌دانان، کارگردان‌ها، نویسندگان، شاعران و افرادی که از ذوق هنری برای خلق یک اثر بهره می‌برند معمولاً افرادی خلاق به‌ حساب می‌آیند.

۱۴- نقاط مهم را به یکدیگر وصل می‌کنند

افراد مبتکر از فرصت‌ها بهترین استفاده را می‌کنند. فرصت‌ها را بررسی می‌کنند، بهترین‌ها را انتخاب کرده، آنها را در کنار هم قرار می‌دهند و در آخر راه‌حل‌های جدیدی را برای حل مشکلات و مسائل کشف می‌کنند.

۱۵- به تمرکز حواس اهمیت می‌دهند

افراد خلاق برای تمرکز حواس، ارزش ویژه‌ای قائل هستند و سعی می‌کنند با استفاده از روش هایی مثل: مدیتیشن، تمرکز خود را بالا ببرند. آمارها نشان می‌دهد تمرین تمرکز، باعث کاهش استرس و سلامت روانی افراد نیز می‌شود.

راه‌های پرورش تفکر خلاق

• سطح اطلاعات و تجربیات خود را بالا ببرید؛ زیرا افراد در حوزه‌هایی که بیشترین تسلط را دارند، خلاقیت بهتری خواهند داشت.
• هر فکر جدیدی که به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید.
• نکات مهم از آنچه را که می‌بینیم، می‌شنویم و می‌خوانیم، یادداشت کنید.
• تصورات ذهنیِ خود را تقویت کنید.
• احساس امنیت، شادی و آرامش، سبب رشد خلاقیت و در مقابل، فشار عصبی و استرس از موانع تفکر خلاق به شمار می‌رود.
• بازی‌های فکری، حل کردن معما، داستان‌نویسی و… سبب رشد خلاقیت می‌شوند.
• چهارچوب‌های رایج را فراموش کنید و برای رسیدن به مقصد، راه‌های جدید را در پیش بگیرید.
• در زندگی شوخ‌طبع باشید.

تفکر خلاق در کودکان

بسیاری از خانواده‌ها خلاقیت را امری ذاتی می‌دانند در حالی‌ که این تصور اشتباه است؛ کودکان در صورت آماده بودنِ محیط و خانواده می‌توانند تفکر خلاق را یاد بگیرند و در بزرگسالی به بهترین نحو از آن استفاده کنند.

برای پرورش قدرت خلاقیت در کودک بهتر است به نکات زیر دقت کنید:

• در هنگام تصمیمات ساده با فرزندتان صحبت کنید و اجازه دهید تا او هم نظر دهد.
• او را به حدس زدن و فکر کردن تشویق کنید.
• در صورتی‌که دچار اشتباه شد، او را از آزمون ‌و خطا نترسانید.
• اگر فرزندتان ایده‌ای را مطرح کرد آن را جدی بگیرید و او را تشویق کنید؛ حتی اگر ایده‌ای که داده است در ظاهر کاربرد چندان خاصی نداشت.
• طرح معما می‌تواند به خلاقیت کودک شما کمک زیادی کند.
• ارتباط با هم‌سن و سال‌ها و توسعه مهارت اجتماعی یکی دیگر از روش‌های تفکر خلاق به شمار می‌رود.
• او را به انجام بازی‌هایی معمایی با تکمیل پازل تشویق کنید.

کلام پایانی

در این مقاله از سایت برآیند به بررسی یکی از مهم‌ترین مهارت‌های لازم برای رشد و توسعه فردی به نام تفکر خلاق پرداختیم. در ابتدا مفهوم خلاقیت و تفکر خلاق را برای شما دوستان عزیز شرح دادیم. سپس در ادامه مقاله به بررسی ویژگی‌های یک فرد خلاق و روش‌هایی برای بهبود خلاقیت به ویژه در کودکان پرداختیم. در آخر می ‌توان این‌طور گفت که تفکر خلاق یکی از مهارت‌های مهم در روان‌شناسی بوده و نقش مهمی را در زندگی افراد موفق ایفا می‌کند.

تفکر خلاق باعث می‌شود تا تعصبات خود را کنار بگذاریم، از دایره تفکرات محدود خارج شویم و با دیدگاهی متفاوت به دنیای اطراف خود نگاه کنیم.