مهارت حل‌ مسئله چیست؟ مراحل و موانع حل مشکل

کسی را می‌شناسید که در طول زندگی به مشکل برنخورده باشد؟ به احتمال زیاد جواب شما به این سوال خیر است. ما انسان‌ها از همان شروع زندگی با مشکلات زیادی مواجه بوده‌ایم؛ گاهی اوقات متوجه این مشکلات شده و آن را حل کرده‌ایم و برخی اوقات هم حتی نتوانسته‌ایم از پس ساده‌ترین مسائل بر بیاییم. اگر کمی ‌بیشتر دقت کنیم، متوجه می‌شویم افرادی که دقیقاً می‌دانند منشأ مشکل‌شان از کجاست، روز به روز زندگیِ بهتری را برای خودشان می‌سازند.

مهارت حل مسئله دقیقاً همان مهارتی است که نیاز داریم تا بتوانیم مسائل و مشکلاتی که پیش رو داریم را به سادگی حل کنیم. در ادامه، شش مرحلۀ مهارت حل مسئله عنوان شده است که با یادگیری آن می توانیم این مهارت را در خود تقویت کنیم.

مهارت حل مسئله چیست؟

مسئله را می‌توان یک اتفاق در طول زندگی دانست که موضوعی مبهم و شاید مشکل ساز برای ما باشد و نیاز به حل کردن آن داریم. اگر بتوانیم مسائل را شناسایی کنیم، اولین و مهم‌ترین گام را در راستای حل آنها برداشته‌ایم. عموم افراد، در طول زندگی با مشکلات زیادی روبه رو می‌شوند، ولی به صورت دقیق نمی‌دانند که مسئله‌شان چیست و این یعنی سرنخ اصلی را برای حل آن پیدا نمی‌کنند؛

شاید برای شما هم سوال شده باشد که: تفاوت بین مهارت حل مسئله و مهارت تصمیم‌ گیری چیست؟ برخی افراد این دو مهارت را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند و علت این موضوع هم به این دلیل است که اطلاعات دقیقی از مفهوم هر کدام از این مهارت‌ها ندارند.

در مهارت تصمیم‌گیری شما به انتخاب گزینه‌هایی که دارید می‌پردازید و این تعریف کاملاً با مهارت حل‌ مسئله متفاوت است.

مهارت حل مسئله برای داشتن زندگی بهتر

بدون شک همه ما این شرایط را تجربه کرده‌ایم که نمی‌توانیم بعضی از مشکلات را به سادگی حل کنیم. این مشکلات می‌توانند کاملاً پیچیده و یا حتی در بعضی از مواقع خیلی ساده باشند؛ هرچه این مشکل پیچیده‌تر شود، حل کردن آن هم دشوارتر خواهد بود.

فردی را تصور کنید که نمی‌تواند مسائل و مشکلاتش را شناسایی کند، درک درستی از آنها داشته باشد و در نهایت آنها را حل کند. در نتیجه، این مشکلات روی هم انباشته می‌شوند و این فرد بعد از مدتی با حجم مشکلاتی که آنها را پشت گوش انداخته و از کنار آنها رد شده، ممکن است تبدیل به یک انسان افسرده و با اعتماد به نفس پایین شود.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری تکنیک‌های تقویت اعتماد به نفس حتما مقاله زیر را بخوانید:

اعتماد به نفس چیست؟

استراتژی حل مسئله یا روش‌های انجام آن

برای حل مشکلات و مسائل باید یک سری فرآیند را انجام دهید تا بتوانید به حل مسائلتان بپردازید. در ادامه 6 اقدامی‌ که برای حل مسئله نیاز دارید را برای شما آورده‌ایم؛ آنها را مرحله به مرحله انجام دهید تا به بهترین نتایج برسید.

۱- شناسایی مسئله

در گام اول لازم است که مسئله و مشکل را شناسایی کنید تا بتوانید به حل آن بپردازید. اصلاً مهم نیست مشکلاتتان کوچک یا بزرگ باشند؛ باید به صورت دقیق‌تر به شناسایی مشکل یا مسئله‌تان بپردازید. لازم است بدانید اگر مسئله را به درستی پیدا نکنید، نمی‌توانید راهکار و راه حل مناسبی را برای آن ارائه دهید.

۲- تعریف مسئله

بعد از اینکه مسئله را شناسایی کردید، لازم است که آن را به درستی تعریف کنید. تعریف مسئله، یعنی درک صحیح‌تر مسئله و نگاه‌کردن به آن از جنبه‌های مختلف؛ این مورد به شما کمک می‌کند که در مراحل بعدی گزینه‌های بیشتری برای حل مسئله پیش رو داشته باشید و بتوانید از بین آنها بهترین را انتخاب کنید.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

۳- انتخاب یک استراتژی مناسب

بعد از اینکه مسئله را شناسایی کردید و متوجه شدید که به صورت دقیق‌تر مشکل شما از کجا نشأت می‌گیرد، حال نوبت به این می‌رسد که اقدام به ارائه راهکار برای حل مسئله‌ای که پیش رو دارید کنید. مسیرهای پیشنهادی شما برای حل مسئله می‌تواند هر یک استراتژی‌هایی برای حل مشکلی باشد که با آن مواجه شده‌اید.

۴- سازماندهی اطلاعات جمع آوری شده

بعد از اینکه استراتژی مدنظرتان را مشخص کردید، نیازمند یک سری اطلاعات هستید. در این مرحله بایستی بفهمید که شما چه توانایی‌ها و چه امکاناتی را در اختیار دارید و با وجود آنها قادر به انجام چه کارهایی هستید. با لیست کردن توانایی‌ها و سازماندهی این اطلاعات، به راحتی می‌توان فهمید که دقیقاً باید از چه نقطه‌ای شروع کرد.

۵- اختصاص منابع

دست به اقدام بزنید؛ این کاری است که بیشتر مردم از انجام آن می‌ترسند. برخی نیز فرآیند حل مسئله را تا همین مرحله پیش می‌برند. توجه داشته باشید که با انجام مراحل قبلی، شما مسئله‌ای که دارید را به خوبی می‌شناسید و درک درستی از آن دارید.

همچنین یک استراتژی مناسب برای حل آن تهیه کرده‌اید و در نهایت لیست کاملی از منابع و توانایی‌هایتان را نوشته‌اید. با داشتن همه این موارد، کافی است که منابع بدست آمده در مرحله قبل را در راستای استراتژی که تعیین کرده‌اید به کار ببرید تا به نتیجۀ مطلوب برسید. پس:

همین الان برای حل مشکلاتی که تا اکنون با آنها رو به رو بوده‌ای، دست به اقدام بزن

6- ارزیابی نتایج به دست آمده

بعد از اینکه شروع به اقدام کردید، این اقدامِ شما قطعاً نتایجی را به همراه دارد. این نتایج می‌توانند مثبت یا منفی باشد. پس نگویید که حتماً باید نتایج کار من مثبت باشند و همه چیز خوب پیش برود.

گاهی ممکن است، استراتژی نامناسبی را برای حل مسئله انتخاب کرده باشید که این موجب می‌شود، نتیجه کار، دقیقاً همان چیزی نباشد که به دنبال آن بوده‌اید. اگر نتایجِ حاصل از اقدام شما منفی بودند، کمی ‌به عقب‌تر برگردید. شاید نیاز باشد گزینه دیگری را انتخاب کنید یا اگر به گزینه انتخابی به عنوان راهکار اطمینان دارید، استراتژی را عوض کنید و دوباره از نو شروع به اقدام کنید.

موانع اصلی در حل مسئله

برخی موانع هستند که باعث می‌شوند نتوانیم به درستی مسائل‌مان را حل کنیم. حتی برخی اوقات این موانع از شروع روند حل مسئله هم جلوگیری می‌کنند. اخلال در فرآیند حل مسئله، جلوگیری از اقدام، به دست آمدن نتایج منفی و تمامی ‌اینها مشکلاتی هستند که به دلیل وجود موانعِ حل مسئله برای افراد رخ می‌دهد. در ادامه به تعدادی از این موانع اشاره کرده‌ایم.

1- تجربۀ شکست

یکی از موارد مهمی‌ که باعث می‌شود ما در فرآیند حل مسئله به مشکل بر بخوریم، تجربه‌های شکستی است که پیش‌تر، آن‌ها را در مشکلاتِ مشابه تجربه کرده‌ایم. تجربۀ شکست در واقع ترس از شکست خوردن را در ما ایجاد می‌کند و با افزایش استرس و افزایش هیجانات منفی، در نهایت منجر به این می‌شود که هیچ وقت دست به اقدام نزنیم. اگر هم دست به اقدام می‌زنیم در نیمۀ راه، کار را رها کنیم.

اگر شکست را تجربه کرده باشیم و از آن بترسیم، این جمله دائماً در سرمان تکرار می‌شود که:

باز شکست نخورم؟! اگر این بار هم مثل دفعات قبل شکست بخورم چه می‌شود؟ پس بهتر است اصلاً شروع نکنم.

2- اضطراب یا استرس

اضطراب یا استرس از دیگر عوامل اصلی هستند که می‌توان آن را جزء موانع حل مسئله دانست. اضطراب به صورت کلی می‌تواند در تک تک مراحل اصلیِ حل یک مسئله وارد شود؛ با وارد شدن استرس، گزینه‌هایی که برای انجام آن فرآیند در اختیار دارید محدود می‌شوند.

برای مثال: وقتی که قصد دارید یک راهکار برای مشکل تهیه کنید، دائماً نگران هستید که نکند اشتباه کنم، نکند که مسئله حل نشود و حتی در برخی مواقع نگران مشکلات جدید و احتمالی خواهیم بود؛ در این مواقع ذهن ما پر می‌شود از افکارِ تنش‌زا که در نهایت اجازه نمی‌دهند به درستی فکر کنیم.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری راهکارهای مدیریت کاهش استرس مقاله زیر را بخوانید:

مدیریت استرس چیست؟

3- منفی نگری

اگر به مشکلات و مسائلی که پیش رو دارید، از دید منفی نگاه کنید، گاهاً این مشکلات را آن‌قدر بزرگ می‌بینید که در اولین قدم به نظرِ خودتان نمی‌توانید آن را حل کنید؛ زمانی که با یک بینش منفی و یا ناامیدانه به سمت حل مسئله بروید و یا مشکلتان را یک مسئلۀ غیرقابل حل ببینید، در همان مراحل اولیۀ کار، پشیمان می‌شوید؛ در نتیجه، این بینشِ منفی، مانع از حل مسئله‌ای که پیش رو دارید خواهد شد.

حتی برخی افراد هستند که وجود مشکل را یک نقطۀ شکست می‌بینند و تصور می‌کنند که اگر مسئله‌ای برای آنها وجود دارد، پس این نشان دهندۀ ضعف در آنهاست یا آن را به تقدیر و شانس نسبت می‌دهند و در برابرش تسلیم می‌شوند.

اما همانطور که در ابتدای مقاله نیز ذکر شد، حتی موفق‌ترین افراد نیز با مشکلات و مسائلی رو به می‌شوند و برای دستیابی به سلامت روان بالا و بهبود کیفیت زندگی، اقدام به حل این مسائل می‌کنند.

شما ضعیف و ناکارآمد نیستید.

4- جمع‌آوری اطلاعات بیش از حد نیاز

اطلاعاتی که جمع‌آوری کرده‌اید را فیلتر کنید. گاهی اوقات آن‌قدر اطلاعات جمع‌آوری می‌کنیم که برای انتخاب یک مسیرِ درست، به مشکل بر خورده و تصمیم‌گیری را برای خودمان سخت می‌کنیم.

برای اینکه از این مانع جلوگیری کنیم، بهتر است هنگام تهیه لیست توانایی‌ها و اطلاعاتِ فردی‌مان، مواردی را ذکر کنیم که در مسیر حل مسئله به ما کمک می‌کند. همچنین از اضافه کردن اطلاعات بیهوده و اضافه جلوگیری کنید تا سردرگم نشوید و به مسیر اشتباه نیوفتید.

روش‌های بهبود مهارت حل مسئله

برای بهبود مهارت حل مسئله می‌توانیم از برخی مهارت‌های دیگران برای رسیدن به بهترین نتیجه کمک بگیریم. استفاده از این تکنیک‌ها برای بهترشدنِ نتیجه در حل مشکلی که دارید، بسیار مؤثر خواهد بود. پس اگر شما هم به دنبال این هستید که نتیجۀ بهتری برای‌تان رقم بخورد، می‌توانید از تکنیک‌های زیر استفاده کنید:

1- ساده سازی

یکی از مهم‌ترین کارهایی که در حل مسئله به ما کمک می‌کند، ساده‌سازی مسئله است. هرچقدر ما توانایی این مورد را داشته باشیم که بتوانیم مشکل را به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم کنیم، می‌توانیم به همان میزان، مسئله را با ارائه راهکارهای مختلف به صورت خیلی ساده‌تری حل کنیم.

شما می‌توانید برای هر کدام از این بخش‌بندی‌هایی که انجام داده‌اید یک استراتژیِ نسبتاً راحت‌تر و سبک‌تر ارائه کنید و در نهایت، حل مشکل برای شما خیلی ساده‌تر خواهد شد.

2- دفترچه یادداشت را فراموش نکنید

یکی از بهترین تکنیک‌ها برای بهبود مهارت حل مسئله، یادداشت کردن است؛ سعی کنید همیشه یک دفترچه یادداشت و یک خودکار همراه خود داشته باشید. بعضی مواقع راه حل‌هایی به ذهن ما می‌رسد که بهتر است آنها را یادداشت کنیم، زیرا ممکن است راهکاری که در لحظه به ذهن می‌رسد را فراموش کنیم.

3- روی راه حل تمرکز کنید

برخی از افراد هستند که وقتی با مشکلی رو به رو می‌شوند، در همان مراحل اولیه، متوقف می‌شوند. این افراد به قدری بر روی خودِ مشکل متمرکز می‌شوند که گاهی اوقات فراموش می‌کنند باید آن را حل کنند. پس سعی کنید بعد از این که مسئله را درک کردید، تمرکزتان بیشتر روی راه حل باشد تا خود مشکل؛ این کار باعث می‌شود مشکل شما در مدت زمان کمتری حل شود.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع روش‌های هدف گذاری مقاله زیر را بخوانید:

هدف گذاری چیست؟

۴- راه حل دوم داشته باشید

یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید برای ارائه راه حل در نظر داشته باشید این است، احتمال دارد راهکار شما در میانه‌های مسیر به مشکل بربخورد و نتواند پاسخگوی حل مسئلۀ شما باشد. بهترین کار برای رفع چنین مشکلی، استفاده از یک راه حل دوم است که بتوانیم زمانی که به مشکل بر می‌خوریم از آن راه حل استفاده کنیم و خیلی سریع راه دوم را جایگزین کنیم.

کلام پایانی

در این مقاله از برآیند یاد گرفتیم که مهارت حل مسئله چیست و در ادامه نیز به مراحل و موانع اصلی حل مسئله پرداختیم. بعد‌ از اینکه با مراحل حل مسئله مثل شناسایی و تعریف مسئله آشنا شدیم، تکنیک‌ها و راهکارهایی ارائه شد تا مشکل‌مان را به نحو احسن حل کنیم. امید است بتوانیم با استفاده از این راهکارها خیلی راحت از مشکلات زندگی عبور کرده و در مسیر رشد و توسعه فردی قرار بگیریم.