پنج بُعد کلان شخصیت؛ نمایشی از طیف‌های شخصیتی

بسیاری از ما در مواجهه با دیگران، خود و دستاوردهای‌مان را با آنها مقایسه کرده‌ایم. اغلب تلاش کرده‌ایم مانند آنچه جامعه و اطرافیان می‌پسندند، در جمع‌ها فعال، گرم و صمیمی باشیم؛ برای رسیدن به موفقیت برنامه‌ریزی کنیم و هزاران تلاش دیگر که اغلب تنها اضطراب و نا امیدی را برای‌مان به همراه داشتند.

فشارهای زندگیِ امروز و رقابتِ بی‌انتها در کسب موفقیت، ثروت و جایگاهِ اجتماعی، ما را به تلاش بیشتر و سخت‌تر تشویق می‌کنند. در حالی‌که برای رسیدن به موفقیت در زندگی، راه‌های زیادی وجود دارد. لازم است در ابتدا به شناخت خوبی از خودمان برسیم؛ مسیر خود را پیدا کنیم و در این مسیر انرژی و زمان خود را صرف کنیم.

ما در وب‌ سایت برآیند با انتشار این مقاله می‌خواهیم یکی از بهترین مدل‌های مطرح شده در زمینه‌ی شخصیت‌شناسی را مطرح کنیم، تا در درجه اول راهنمایی برای شناخت خود باشد، سپس اهداف و انتظارات را متناسب با آن تعیین کنیم؛ زیرا تنها در این صورت است که هر فردی می‌تواند از لحظاتِ زندگی لذت ببرد و آرامش را تجربه کند.

پنج بُعد کلان شخصیت (Big Five Personality Traits)

تفاوت‌های شخصیتی افراد می‌تواند در پنج بُعد شخصیتی که به آن Big 5 می‌گویند دسته‌بندی شود. هر کدام از این ابعادِ شخصیتی نمایشگر یک بخشِ کلیدی از نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد است. پنج بُعد کلان شخصیت عبارتند از:

1. تجربه‌پذیری (Openness to experience) که دربردارنده‌ی جنبه‌هایی چون کنجکاوی و تفکرات خلاق است.
2. وجدان یا مسئولیت‌ پذیری (Conscientiousness)
3. برون‌گرایی (Extroversion)
4. توافق‌پذیری (Agreeableness)
5. روان‌نَژَندی (Neuroticism)

هر فرد با هر نوع شخصیتی که دارد جنبه‌هایی از این صفات را تا حدودی نشان ‌می‌دهند. این صفات در افراد اندازه‌گیری می‌شود، برخی افراد در صفتی عدد بالاتری می‌گیرند و بعضی کمتر. یعنی ممکن است یک فرد نسبت به سایر افراد، بیشتر وظیفه‌شناس باشد و کمتر توافق‌پذیر و سازگار باشد. این صفات در طولِ بزرگسالی تقریباً ثابت باقی می‌مانند.

باید توجه کرد که هر کدام از این پنج بُعد کلان شخصیتی، وجوه و ویژگی‌های مختلفی دارند و انسان‌ها در هر وجه از این پنج بُعد کلان شخصیت، با یکدیگر متفاوت هستند. به‌عنوان مثال، اجتماعی بودن و اعتماد به‌ نفس دو وجه بُعد برون گرایی است. فرد برون‌گرا ممکن است بسیار اجتماعی باشد اما الزاما با اعتماد به نفس نباشد.

مدل پنج بُعد کلان شخصیت سال‌هاست که مورد استقبالِ شخصیت‌شناسان و روان‌شناسان قرار گرفته است؛ اما تنها مدل موجود نیست. به تازگی یک مدل شش بُعدی به عنوان هگزاکو (HEXACO) نیز معرفی شده است که مشخصه‌ی صداقت ـ فروتنی را به پنج مشخصه‌ی اصلی اضافه کرده است.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

چه کسی مدل پنج بعد کلان شخصیتی را مطرح کرد؟

مدل پنج بعد کلان را هیچ کسی به تنهایی ارائه نکرده است؛ بلکه این مدل حاصل تلاش محققان زیادی است که از دهه ۱۹۳۰ آغاز شده است. این نظریه در 1949 توسط فیسک (D.W. Fiske) توسعه پیدا کرد و سپس توسط سایر محققان از جمله گلدبرگ (Goldberg) گسترش پیدا کرد.

پیش از این محققان برای شناسایی صفات شخصیتی به‌منظور تحلیل رفتارِ افراد تلاش کرده ‌بودند. در یکی از این تلاش‌ها، گوردون آلپورت (Gordon Allport) بیش از 400 صفت شخصیتی یافته بود.

حتی زمانی که تعداد صفات به 16 کاهش پیدا کرده بود ولی همچنان شخصیت‌شناسی پیچیده به نظر می‌آمد. این همان نقطه‌ای است که پنج بُعد کلان شخصیتی مطرح شد.

پنج بُعد کلان شخصیتی چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟

پنج بُعد کلان شخصیت اغلب با استفاده از پرسشنامه چندگانه سنجیده می‌شود. این پرسشنامه‌ها به طور جداگانه هر یک از ابعاد و وجوه شخصیتی را بررسی می‌کنند. به‌عنوان مثال در یک نمونه از پرسشنامه سؤالاتی از جمله موارد زیر، مطرح می‌شود و از شرکت‌کننده می‌خواهند بیان کند که با هر کدام از عبارات، موافق یا مخالف است.

• آیا در مورد مسائل مختلف کنجکاو هستید؟ (به منظور سنجش میزان تجربه‌پذیری یا گشودگی ذهنی)
• منضبط هستید، علاقه دارید وسایل را با نظم قرار دهید؟ (به‌منظور سنجش وجدان و مسئولیت‌پذیری)
• آیا خونگرم و اجتماعی هستید؟ (به‌منظور سنجش برون‌گرایی)
• آیا مهربان هستید و قلب لطیفی دارید؟ (به‌منظور سنجش میزان توافق‌پذیری)
• آیا فردی دمدمی‌مزاج هستید؛ نوسانات خلقی دارید؟ (برای سنجش میزان روان‌نَژَندی)

شرکت‌کننده به سؤالات زیادی در ارتباط با هر بُعد شخصیتی پاسخ می‌دهد. در نهایت با توجه به میانگین پاسخ‌های داده شده، به هر یک از ابعاد شخصیتی نمره‌ای داده می‌شود که موقعیت شخصیت فرد را در طیف شخصیت‌ها مشخص می‌کند.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری تکنیک‌های تقویت اعتماد به نفس حتما مقاله زیر را بخوانید:

اعتماد به نفس چیست؟

پنج بُعد کلان شخصیتی چیست؟

گشودگی یا تجربه‌پذیری، مسئولیت‌پذیری، برون‌گرایی، توافق‌پذیری و روان‌نَژَندی یا روان‌رنجوری پنج بُعد کلان شخصیتی هستند که در ادامه به طور کامل توضیح می‌دهیم.

1. گشودگی یا تجربه‌پذیری

همچنین تفکر خلاق در مشخصه‌ی تجربه‌پذیری، نقش مهمی را ایفا می‌کند و باعث می‌شود در زمانِ تفکرِ انتزاعی، بهتر و آزادانه‌تر عمل کنند.

فردی را در نظر بگیرید که همیشه عجیب‌ترین غذای منو را سفارش می‌دهد، به مکان‌های متفاوتی می‌رود و علایقی دارد که هرگز فکر نمی‌کردید داشته باشد؛ این فرد نمونه‌ای از فردی با سطح زیادی از تجربه‌پذیری و گشودگی ذهنی است.

فردی که میزانِ کمی از این صفت را دارد، اغلب در زندگی ترجیح می‌دهد رویکردهای سنتی و معمول را در پیش بگیرد. همچنین در زمان حل مشکلات، خارج شدن از منطقه‌ی امن و تجربه جدید برای او دشوار است.

2. مسئولیت‌پذیری

وجدان یا مسئولیت‌ پذیری صفتی است که میزان زیادی از تفکر، کنترل تکانش‌ها و رفتارهای هدفمند را در بر می‌گیرد. این نوع نظم و رویکردِ ساختارمندانه اغلب در بین افرادی که در حوزه‌ی علم یا تجارت‌های حرفه‌ای فعالیت دارند، دیده می‌شود؛ یعنی حوزه‌هایی که در آن توجه به جزئیات و سازمان‌دهی، مهارتِ مهمی به حساب می‌آید.

یک فرد با مسئولیت‌پذیری بالا، همیشه پیشاپیش برنامه‌ ریزی می‌کند، رفتارهای خود و تأثیراتش بر دیگران را تحلیل می‌کند. در تیم‌های مدیریت پروژه و واحد سرمایه انسانی سازمان‌ها، اغلب افراد با مسئولیت‌پذیری بالا دیده می‌شوند.

فردی که همیشه برای ملاقات بعدی برنامه‌ریزی کرده است و همیشه در دسترس است و جویای احوال شما است، مثال خوبی از یک فرد با سطح بالایی از مسئولیت‌پذیری است. از طرف دیگر افراد با میزان مسئولیت‌پذیری کم، از برنامه‌ریزی متنفر هستند، در انجام امور فردی یا حرفه‌ای اهمال‌کاری می‌کنند و در انجام وظایف خود شکست می‌خورند.

3. برون‌گرایی

همه‌ی ما در اطراف‌مان افرادی را با ویژگی برون‌گرایی دیده‌ایم. این افراد به‌راحتی شناسایی می‌شوند؛ چنین شخصی، در واقع همان فردی است که در هر جمعی قرار بگیرد انرژی جمع بیشتر می‌شود و جمع صمیمی و گرم‌تر می‌شود.

از ویژگی‌های دیگر این صفت شخصیتی، پرحرفی، قاطعیت، اعتماد به نفس و توانایی در بیانِ احساسات است. این ویژگی‌ها باعث شده است که افرادِ برون‌گرا به تعامل اجتماعی بالا شناخته شوند. این افراد مایل هستند در مرکز توجه افراد قرار بگیرند. از آشنایی و تعامل با افراد جدید لذت می‌برند و تمایل دارند بزرگترین گروهِ دوستان و آشنایان را داشته باشند.

در مقابل، افراد درون‌گرا قرار دارند؛ افرادی که ترجیح می‌دهند تنها باشند و در جمع‌های شلوغ انرژی از دست می‌دهند. در مرکز توجه بودن و آغاز یک گفتگوی کوتاه برای آنها دشوار است.

4. توافق‌پذیری

افراد با توافق‌پذیری بالا، نشانه‌هایی مانند اعتماد، نوع‌دوستی، مهربانی و محبت نشان می‌دهند. این افراد، فعالیت‌های اجتماعی زیادی دارند و اغلب فعالیت‌ها در راستای کمک به دیگران است. آرامش و همکاری از ویژگی‌های شخصیتِ توافق‌پذیر است. همدلی با دیگران نوعِ دیگری از توافق‌پذیری به حساب می‌آید اگرچه تعارض‌هایی بین این دو وجه شخصیتی وجود دارد.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری بیشتر در مورد موانع همدلی مقاله زیر را بخوانید:

مهارت همدلی چیست؟

در مقابل شخصیت سازگار، شخصیت ناسازگار قرار دارد که اغلب با صفاتِ رفتاری که چندان در جامعه پسندیده نیست ظاهر می‌شوند.

حسد، کینه‌توزی نسبت به دیگران، عدم همدردی و بی‌توجهی به دیگران و مسائل آنها، در شخصیت ناسازگار ممکن است وجود داشته باشد. افراد با سطح توافق‌پذیری بالا، در مراکز خیریه، درمان و سلامت روان دیده می‌شوند. حتی ممکن است این افراد را به‌عنوان داوطلب در آشپزخانه پخت غذا برای نیازمندان ببینید.

5. روان‌نَژَندی یا روان‌رنجوری

افرادی که سطوح بالایی از روان‌رنجوری را دارند بیشتر نوسانات خُلقی، اضطراب و زودرنجی را تجربه می‌کنند. بعضی از افراد که تغییرات ناگهانی در خلق‌و‌خو دارند و هر روز وضعیت خُلقی متفاوتی دارند، می‌توانند شخصیتی با سطح بالایی از روان‌رنجوری داشته باشند. این افراد در زندگی شخصی و شغلی خود استرس زیادی را تجربه کنند.

افرادی که در روان‌نَژَندی نمره‌ی پایین‌تری می‌گیرند، ثبات خُلقی بیشتری نشان می‌دهند و به موقعیت‌ها و استرس‌ها نگاهِ منعطف‌تری دارند و قدرت مدیریت استرس دارند. این افراد به‌ندرت احساس غم یا افسردگی دارند و بیشتر روی زمانِ حال تمرکز دارند و کمتر با تفکرات و عوامل استراس‌زای احتمالی درگیر می‌شوند.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری راهکارهای مدیریت کاهش استرس مقاله زیر را بخوانید:

مدیریت استرس چیست؟

آیا آزمون پنج بعد کلان شخصیت، صفات بیشتری را می‌سنجد؟

بعضی از پرسشنامه‌ها پنج صفت اصلی را به اجزای فرعی یا وجوه کوچک‌تری می‌شکنند که با یکدیگر همبستگی دارند اما می‌توانند به طور مستقل نیز اندازه‌گیری شوند. در فهرست پنج بعد کلان، به‌عنوان مثال، اجتماعی بودن و اعتماد به نفس، وجوه متفاوتی از برون‌گرایی هستند؛ در حالی که منضبط بودن و مسئولیت‌پذیری وجوهی از وجدان هستند.

نمرات پرسشنامه Big 5، به شما چه می‌گوید؟

نمرات پرسشنامه اطلاعاتی از میزان بالا یا پایین بودن در هر طیف صفت شخصیتی به ما می‌دهد. با مقایسه این نمرات با نتایج سایر افراد، مثلاً کسانی که آنلاین تست داده‌اند، از میزان تجربه‌پذیری، وجدان و مسئولیت‌پذیری، برون‌گرایی یا درون‌گرایی، توافق‌پذیری و روان‌نَژَندی شما نسبت به سایر افراد یک تصویر ارائه می‌شود.

همچنین شواهد نسبی وجود دارد که بیان می‌کند به‌عنوان مثال برون‌گرایی با بهزیستی ذهنی، روان‌رنجوری با تعهد کاری کمتر، و توافق‌پذیری با دینداری همبستگی دارد. البته نباید فراموش کنیم که الگوهای شخصیتی زیادی وجود دارد و هر فرد به‌طور منحصر به‌فرد در نقطه‌ای از این طیف‌های شخصیتی قرار دارد.

همچنین افراد در طول زمان ممکن است دچار تغییراتِ شخصیتی شوند. پس نباید تصور کرد که وجود هر صفت شخصیتی دلیلی بر وجود سایر وجوه آن بُعد شخصیتی در فرد است.

چرا صفات پنج بعد اصلی شخصیتی اهمیت دارند؟

مدل پنج بُعد کلان فقط برای شخصیتِ افراد اسم‌گذاری نمی‌کند یا فقط کمک نمی‌کند تا خودشان را در مقایسه خود با دیگران بشناسند؛ بلکه برای توسعه و بررسی روابط بین فردی و شاخص‌های دیگرِ کیفیت زندگی اهمیت دارد.

این شامل نتایجی مانند سلامت جسمی و احساس خوبِ ناشی از موفقیتِ اجتماعی، تحصیلی و شغلی نیز است. روان‌شناسان شخصیت در جنبه‌های مختلف زندگی افراد، به طور میانگین، یک ارتباط بین نمرات ویژگی‌های شخصیتی و نحوه‌ی گذران زندگی و درک آن پیدا کرده‌اند. به‌طور کلی موارد زیر را می‌توان به‌عنوان دلیلی برای اهمیت مدل Big 5 به حساب آورد:

• ساخت ارتباطات اجتماعی پایدار و موفق
• شناخت خود و هدف‌ گذاری مناسب
• شناخت و بهبود روابط بین همکاران
• انتخاب آگاهانه همسر و شریک زندگی
• شناخت بهتر فرزند و تربیت بهتر
• سلامت جسمی و روانی
• انتخاب رشته تحصیلی مناسب فرد
• انتخاب شغل متناسب با شخصیت فرد

آیا پنج بُعد کلان شخصیتی می‌تواند تغییر کند؟

بله، در حالی‌که معیارهای صفاتِ شخصیتی در طول بزرگسالی تقریباً ثابت باقی می‌مانند، اما در طول دوره‌های زندگی تغییراتی دارند. همین دلیلِ دیگری است برای اینکه بپذیریم شخصیت افراد ممکن است دچار تغییر شود.

ارتباط مدل پنج بُعد اصلی و سایر آزمونهای شخصیتی

روش‌های مختلفی برای سنجش صفات عمده انسان پیشنهاد شده است. محققان شخصیت‌شناسی همچنان بر سر تعدادِ ویژگی‌های متمایز که می‌شود اندازه گرفت، توافق ندارند.

تا جایی که برای روان‌شناسان اهمیت دارد، مدل پنج بُعد کلان به سایر مدل‌ها غالب است؛ اگر چه روش‌های متعددی برای سنجش این ویژگی‌ها وجود دارد. مدل پنج بُعد کلان مفهومی است و نقاط قوت تجربی دارد که سایر مدل‌ها ندارند.

خارج از دنیای روان‌شناسی آکادمیک، آزمون‌های شخصیت‌شناسی، از جمله مایرزـ بریگز MBTI و اینیاگرام پرطرفدار هستند؛ اگرچه بسیاری از متخصصان با این نوع آزمون‌ها در سطح علمی مشکلاتی دارند.

پیشنهاد مطالعه

برای اینکه خودتان را بیشتر بشناسید حتما مقاله زیر را مطالعه کنید:

خودشناسی چیست؟

آزمون پنج بعد کلان چگونه با آزمون مایرز- بریگز مقایسه می‌شود؟

بنا به دلایلی بسیاری از روان‌شناسان شخصیت، آزمون پنج بعد کلان را بهتر از آزمون مایرز – بریگز می‌دانند که به دلیل قابل اطمینان بودن دسته‌بندی‌های انجام شده و میزان صحت آزمون است. اگر چه تا حدی آزمون مایرز -بریگز با آزمون پنج بعد کلان، در بخش درون‌گرا و برون‌گرا بودن هم‌پوشانی دارد.

آیا مدل Big 5 انواع شخصیت‌ها را در برمی‌گیرد؟

بستگی دارد که انواع شخصیت را چگونه تعریف کنید. تحقیقات نشان می‌دهد که برای هر ویژگی داده شده، فرد در نقاط مختلفی از یک طیف قرار می‌گیرد، نه اینکه به‌طور مشخص در یک دسته‌بندی قرار بگیرند.

به‌عنوان مثال، در حالی‌که بعضی افراد کاملاً درون‌گرا یا برون‌گرا شناخته‌می‌شوند، میزان برون‌گرایی و درون‌گرایی افراد یک طیف است که اغلب افراد در جایی میان دو سر طیف قرار می‌گیرند.

آنچه در این مقاله خواندیم

در این مقاله با مدلی معتبر آشنا شدیم که به ما در شناخت شخصیت خود و دیگران کمک می‌کند. مدل پنج بُعد کلان شخصیت، از نظریه‌های معتبر در شخصیت‌شناسی است که اغلب روان‌شناسان از آن بهره می‌برند. در ادامه، به اهمیت و نقش این پنج بُعد شخصیت در زندگی شخصی و اجتماعی پرداختیم.

همچنین در مورد نحوه‌ی سنجش پنج صفت اصلی شخصیت و نتایج حاصل این سنجش مطالبی بیان کردیم. شما دوستان عزیز می‌توانید برای تعیین ابعاد شخصیت خود، به صورت آنلاین یا با کمک یک روان‌شناس، پرسشنامه‌ پنج بعد کلان شخصیت را تکمیل کنید.
منبع اولمنبع دوممنبع سوم