روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

روانشناسی صنعتی و سازمانی شاخه‌ای از روانشناسی است که به مطالعه و اِعمال شیوه‌های روانشناختی برای یک شرکت یا سازمان و نیروی کار آن می‌پردازد. روانشناسانی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، می‌توانند نقش مؤثری در بهبود راهبردهای کسب و کار و به حداکثر رساندن بهره‌وری کارکنان داشته باشند.

در این مطلب از برآیند، ابتدا تعریفی از روانشناسی صنعتی و سازمانی ارائه می‌دهیم و سپس به بررسی حوزه‌های کلیدی آن و نقشی که در بهبود بخش‌های مختلف یک سازمان، از مدیران گرفته تا کارکنان، دارد می‌پردازیم. درباره شغل روانشناس صنعتی-سازمانی و شرح وظایف آنها هم صحبت خواهیم کرد.

روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

دکتر توماس مک‌کارتی (Dr. Thomas MacCarty)، معاون رئیس دانشکده روانشناسی در دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی (SNHU)، روانشناسی صنعتی و سازمانی را نوعی مطالعه علمی برای بررسی روابط کارمند و کارفرما می‌داند؛ زیرا با بهره‌وری، مشارکت، رضایت شغلی و نگرش‌های افراد در سازمان ارتباط دارد. برای بررسی روانشناسی صنعتی و سازمانی، باید هر دو جنبه آن را مورد ارزیابی قرار دهیم: روانشناسی صنعتی و روانشناسی سازمانی.

روانشناسی صنعتی

نقش روانشناسی صنعتی این است که به مدیران آموزش دهد چگونه افراد را به بهترین شکل با نقش‌های شغلی خاص مطابقت دهند. این بخش از روانشناسی صنعتی و سازمانی، گاهی اوقات به عنوان روانشناسی پرسنل نیز شناخته می‌شود.

افرادی که در این زمینه کار می‌کنند، باید ویژگی‌های کارکنان را ارزیابی کنند و سپس مشاغلی را به آنها بسپارند که احتمالا عملکرد خوبی در آنها خواهند داشت. آموزش کارکنان، توسعه استانداردهای عملکرد شغلی و سنجش عملکرد شغلی نیز از مواردی است که این جنبه از روانشناسی صنعتی و سازمانی بر آنها تمرکز دارد.

روانشناسی سازمانی

جنبه سازمانی از روانشناسی صنعتی و سازمانی، بیشتر بر درک چگونگی تأثیر سازمان‌ها بر رفتار فردی متمرکز است. ساختارهای سازمانی، هنجارهای اجتماعی، سبک‌های مدیریت و انتظاراتی که از نقش‌های مختلف در سازمان می‌رود، عواملی هستند که تعیین می‌کنند هر فرد در سازمان باید چگونه رفتار کند.

روانشناسان صنعتی-سازمانی امیدوارند درک چنین عواملی، به بهبود عملکرد و سلامت فردی بینجامد و کل سازمان هم از نتایج آن بهره‌مند شود.

حوزه‌های کلیدی در روانشناسی صنعتی و سازمانی؛ روانشناس صنعتی- سازمانی چه وظایفی دارد؟

آن‌طور که در کتاب موچینسکی (Muchinsky) با عنوان «روانشناسی کاربردی در کار: مقدمه‌ای بر روانشناسی صنعتی و سازمانی» آمده است، روانشناسان صنعتی-سازمانی (IOP) ممکن است در یکی از حوزه‌های کلیدی زیر فعالیت کنند:

۱. انتخاب کارمند

روانشناسان می‌توانند آزمون‌های غربالگری برای ارزیابی کارکنان و انتخاب آنها طراحی کنند و با کمک آنها تعیین کنند که آیا یک متقاضی برای یک شغل خاص واجد شرایط هست یا خیر.

۲. ارگونومی

در حوزه ارگونومی، روانشناسان IO باید بررسی کنند تجهیزات به منظور به حداکثر رساندن عملکرد و به حداقل رساندن آسیب فیزیکی طراحی شده باشد.

۳. توسعه سازمانی

روانشناسان صنعتی-سازمانی که در بخش توسعه سازمانی کار می‌کنند، با روش‌های افزایش سود، طراحی مجدد محصولات و بهبود ساختار سازمانی، به بهره‌وری کلی سازمان کمک می‌کنند.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

۴. مدیریت عملکرد

روانشناسان صنعتی-سازمانی که در این زمینه کار می‌کنند، با طراحی سیستم‌های اندازه‌گیری عملکرد شغلی، انجام ارزیابی‌ها و به‌کارگیری تکنیک‌های مختلف، تعیین می‌کنند که آیا کارمندان از عهده وظایف خود به خوبی برمی‌آیند یا خیر.

۵. آموزش و توسعه

وظیفه متخصصان در این زمینه، تعیین مهارت‌های مورد نیاز برای انجام مشاغل خاص و همچنین توسعه و ارزیابی برنامه‌های آموزشی کارکنان است.

۶. کار – زندگی

این حوزه بر بهبود رضایت کارکنان و به حداکثر رساندن بهره‌وری نیروی کار تمرکز دارد. روانشناسان صنعتی-سازمانی تلاش می‌کنند راه‌هایی برای پاداش‌دهی به کارکنان پیدا کنند یا برنامه‌هایی طراحی کنند که کیفیت زندگی در محل کار را بهبود بخشد و از این طریق بهره‌وری و رضایت این افراد را افزایش دهند.

رضایت کارکنان می‌تواند به سود کل سازمان باشد. البته انجمن روانشناسی صنعتی و سازمانی (SIOP)، این حوزه‌های کلیدی را کمی متفاوت‌تر بیان می‌کند:

• مدیریت تغییر: کار به‌عنوان مشاور در افزایش یا کاهش تعداد کارکنان، مدیریت فرهنگ شرکتی و روش‌های استخدام منصفانه و کارآمد.
• نگرش و رضایت کارکنان: توانمندسازی کارکنان و طراحی برنامه‌های رضایت شغلی و آموزش برای کاهش استرس و فرسودگی شغلی.
• توسعه سازمان: شناسایی و آموزش رهبران برای آینده و سیاست‌های ارتقا.
• مدیریت عملکرد: طراحی سیستم‌هایی برای اندازه‌گیری عملکرد شغلی کارکنان.
• استخدام کارکنان: استخدام متقاضیان مناسب برای هر موقعیت شغلی و ایجاد برنامه‌هایی برای آموزش و حفظ بهترین کارکنان.
• برگزاری آزمون: طراحی آزمون‌هایی برای ارزیابی و سنجش دانش و مهارت شغلی، شخصیت و سایر عواملی که بر عملکرد کارکنان تأثیرگذارند.

به گفته مک کارتی، روانشناسی صنعتی و سازمانی می‌تواند در بسیاری از بخش‌های سازمان یا شرکت مؤثر باشد. اگر مشکلی وجود داشته باشد که سازمان را از پیشرفت در مسیرش بازدارد، یک IOP می‌تواند به رفع مشکل یا حداقل کاهش اثرات منفی آن کمک کند.

برای تاثیرگذاری بر بخش‌هایی از شرکت یا سازمان، این روانشناسان از اصول روانشناختی در کارهای روزمره استفاده می‌کنند. برای ایجاد برنامه‌های آموزشی، می‌توانند از درکی که از شناخت و یادگیری، روابط بین فردی و تأثیر یادگیری قبلی در کارکنان دارند استفاده کنند.

با درک انگیزه‌های درونی و بیرونی، انتظارات کارکنان می‌تواند به شرکت کمک کند کارمندانش را راضی نگه دارد تا عملکردی سازنده داشته باشند.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری را های افزایش انگیزه مقاله زیر را بخوانید:

انگیزه چیست؟

نمونه‌ای از روانشناسی صنعتی و سازمانی

انجمن روانشناسی صنعتی و سازمانی برای نشان دادن اینکه چگونه اصول روانشناسی صنعتی و سازمانی می‌تواند بر کسب‌وکار تأثیر بگذارد، یک مطالعه موردی انجام داد.

برای این منظور برخی از چالش‌هایی که بخش‌های مختلف در زنجیره تأمین قطعات خودرو Advance Auto Parts در شبکه سراسری متشکل از ۹ مرکز توزیع و بیش از ۳۰۰۰ فروشگاه خود با آن مواجه بود بررسی کرد (نسخه پی‌دی‌اف SIOP).

کارکنان بخش «کنترل کننده مواد» شرکت با سرعت زیاد کار می‌کردند و کارشان از نظر فیزیکی بسیار سخت بود. شرکت گردش مالی بالایی داشت و بیش از حد به آموزش‌های حین کار متکی بود. از سوی دیگر، شرکت توجه نداشت که آیا کارکنان آن شخص برای آن شغل مناسب هستند یا نه.

روانشناسان صنعتی-سازمانی یک برنامه ارزیابی آنلاین طراحی کردند که کارکنان را برای یک سری ویژگی‌های کلیدی، از جمله توجه به جزئیات، سازگاری و عوامل دیگر، ارزیابی می‌کرد.

بعد از اینکه برنامه را به طور کامل اجرا کردند، سرپرستان بخش کارکنان جدید را که در ارزیابی امتیاز خوبی کسب کرده بودند به عنوان کارمندان مؤثرتر رتبه‌بندی کردند و سیستم به نتایج زیر دست یافت:

• بهبود ۸۷ درصدی در ابقای کارکنان در عرض ۹۰ روز
• افزایش ۲۳ درصدی عملکرد
• بهبود ۸ درصدی سرعت کار.

نتایج نشان می‌دهند که گماردن افراد مناسب برای موقعیت‌های شغلی تا چه اندازه می‌تواند بهره‌وری محیط کار را افزایش دهد و این به دلیل آزمون ارزیابی بود که روانشناسان صنعتی-سازمانی طراحی کرده بودند.

چهره‌های برجسته در تاریخچه روانشناسی صنعتی و سازمانی

چندین چهره برجسته در زمینه روانشناسی صنعتی و سازمانی فعالیت کرده‌اند که عبارتند از:

• فردریک دابلیو. تیلور (Frederick W. Taylor)، یک مهندس مکانیک که کتابی تأثیرگذار در زمینه بهبود کارایی صنعتی منتشر کرد.
• هوگو مونستربرگ (Hugo Münsterberg): روانشناس آلمانی آمریکایی که یک پیش‌نویس درباره چگونگی استفاده از روانشناسی برای اهداف صنعتی، شغلی و سازمانی نوشت. کار او تأثیر مهمی در توسعه این رشته داشت.
• جیمز مک‌کین کتل (James McKeen Cattell): این روانشناس آمریکایی، یکی از اولین طرفداران بررسی چگونگی تأثیر تفاوت‌های فردی بر رفتار انسان بود.
• رابرت یرکس (Robert Yerkes): روانشناس آمریکایی که به خاطر کاری که در زمینه تست هوش انجام داد شهرت داشت.
  او تست هوش آلفا و بتا را برای ارتش آمریکا ایجاد کرد که برای ارزیابی سربازان در طول جنگ جهانی اول به کار می‌رفت. او از نمرات آزمون‌ها برای تعیین قابلیت‌های سربازان از جمله توانایی خدمت و پتانسیل رهبری در آنها استفاده می‌کرد.

چه مشاغلی در روانشناسی صنعتی و سازمانی وجود دارند؟

این اداره در سال ۲۰۲۱ گزارش داد که متوسط درآمد روانشناسان صنعتی-سازمانی در این سال در حدود ۱۰۵٬۳۱۰ دلار بوده است و انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۱ به اندازه ۴ درصد رشد کند.

البته مانند هر حوزه تخصصی دیگری، دستمزدها بسته به عوامل مختلفی از جمله موقعیت جغرافیایی، پیشینه تحصیلی، منطقه شغلی و سابقه کار می‌تواند متفاوت باشد.

طبق نظرسنجی انجمن روانشناسان صنعتی-سازمانی در سال ۲۰۲۱ از اعضای انجمن، درآمد متوسط متخصصان IOP با مدرک کارشناسی ارشد ۱۲۱٬۷۲۹ دلار و برای مدرک دکترا، بیش از ۳۰۰٬۰۰۰ دلار بود (SIOP).

به طور کلی، کسانی که در مناطق بزرگ شهری زندگی می‌کنند، فرصت‌های شغلی بیشتر و دستمزدهای بالاتری برای انتخاب دارند. البته چنین مزایایی اغلب با هزینه‌های بیشتری برای زندگی هم همراه است.

از سوی دیگر، دستمزدها بسته به صنعتی که روانشناسان صنعتی-سازمانی در آن استخدام می‌شوند به طور قابل توجهی بالاتر است. میانگین دستمزد سالانه برای صنایع مختلف به شرح زیر است:

• کالج‌، دانشگاه، مدارس حرفه‌ای؛ بیش از ۷۰۰ هزار دلار
• خدمات مشاوره مدیریت، علمی و فنی: حدود ۹۵ هزار دلار
• خدمات تحقیق و توسعه علمی: حدود ۱۵۰ هزار دلار
• سازمان‌های دولتی: بیش از ۶۶ هزار دلار.

وظایف روانشناسان صنعتی و سازمانی چیست؟

برخی از وظایف روانشناسان صنعتی و سازمانی عبارتند از:

انگیزه دادن به کارکنان

متخصصان این زمینه ممکن است از اصول روانشناختی برای کمک به حفظ انگیزه کارکنان استفاده کنند.

سنجش کارکنان

روانشناسان صنعتی و سازمانی از اصول و آزمون‌های روانشناختی برای کمک به کسب‌وکارها استفاده می‌کنند تا متقاضیان را متناسب با نقش شغلی که در آن عملکرد بهتری دارند انتخاب کنند.

رهبری

روانشناسان صنعتی و سازمانی به مدیران در توسعه راهبردهای بهتر کمک می‌کنند یا آنها را برای استفاده از مهارت‌های مختلف رهبری به منظور مدیریت مؤثرتر اعضای تیم آموزش می‌دهند.

طراحی محصول

برخی از روانشناسان صنعتی-سازمانی در طراحی و توسعه محصولات هم نقش دارند.

عملکرد در محل کار

روانشناسان صنعتی-سازمانی اغلب با مطالعه اصول رفتاری در محل کار تلاش می‌کنند رویه‌ها یا محیط‌هایی را طراحی کنند که عملکرد کارکنان را بهبود بخشد.

چه کسانی در این رشته تحصیل می‌کنند؟

دانش‌آموزانی که به پیاده‌سازی اصول روانشناختی در محیط‌های واقعی علاقه دارند، می‌توانند در این رشته تحصیل کنند. افرادی که همزمان به روانشناسی و موضوعاتی نظیر طراحی محصول، رایانه، آمار و مهندسی علاقه‌مند هستند، ممکن است این رشته برای‌شان ایدئال باشد.

چگونه یک روانشناس صنعتی-سازمانی شویم؟

اولین گام برای تبدیل‌شدن به روانشناس صنعتی-سازمانی، دریافت مدرک کارشناسی در روانشناسی کسب و کار است. البته با مدرک کارشناسی به‌سختی می‌توان برای این شغل کار پیدا کرد. بنابراین ارزشش را دارد که برای کسب مدرک کارشناسی ارشد زمان صرف کنیم.

با توجه به گزارش انجمن روانشناسی آمریکا (American Psychology Association)، بیشتر افرادی که به روانشناسی صنعتی و سازمانی علاقه‌مند هستند، سعی می‌کنند تا مقطع کارشناسی ارشد ادامه تحصیل دهند. با این حال، برای دارندگان مدرک دکترا فرصت‌های بیشتری وجود دارد.

سخن پایانی

در این مطلب از برآیند درباره روانشناسی صنعتی و سازمانی صحبت کردیم و به بررسی ابعاد مختلف آن پرداختیم. دیدیم که چگونه روانشناسانی که در این زمینه تحصیل کرده‌اند، می‌توانند با طراحی و پیاده‌سازی روش‌های مختلف ارزیابی و آموزش مدیران و کارکنان، در بهره‌وری و کارآمدی بیشتر سازمان یا شرکت مؤثر باشند.

گفتیم که وجود یک تیم روانشناسی صنعتی و سازمانی در محیط کسب‌وکار می‌تواند از یک سو به رضایت شغلی کارکنان منجر شود و از سوی دیگر، برخی از مشکلات محیط‌کار را حل‌وفصل کند. در انتهای مطلب هم درباره مدارک تحصیلی مورد نیاز و حقوق و مزایای مشاغل مربوط به این شاخه از روانشناسی صحبت کردیم.
منبع اولمنبع دوم