اختلال شخصیت ضداجتماعی، سوسیوپاتی (Sociopathy)

قتل، زورگیری و دزدی، همه اینها رفتارهایی هستند که تنها با نگاهی کوتاه به صفحه حوادث روزنامه‌ها یا پلتفرم‌های خبری، می‌توانیم داستان‌های دلخراش بسیاری را درباره آنها بخوانیم. اما تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که چطور برخی افراد کارهایی که خیلی از ما حتی نمی‌توانیم تصور کنیم را به این راحتی و حتی برای دفعات مکرر انجام می‌دهند؟

باید بگوییم اینها کسانی هستند که در روان‌شناسی با نام شخصیت ضداجتماعی یا sociopathy می‌شناسیم. اختلال شخصیت اجتماعی به وضعیتی از سلامت روان گفته می‌شود که در آن فرد هنجارها و قوانین را زیرِ پای می‌گذارد و نمی‌داند که چطور باید با دیگران رفتار کند. در ادامه این مقاله از برآیند بیشتر در ارتباط با این نوع اختلال صحبت خواهیم کرد.

اختلال شخصیت ضداجتماعی چیست؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی که در زبان انگلیسی به‌عنوان Sociopathy یا ASPD شناخته می‌شود (دقت داشته باشید تلفظ این اصطلاح سوسیوپاتی است و با psychopath که سایکوپت خوانده و اختلال روانی معنی می‌شود متفاوت است) در آخرین نسخه از DSM-5، بی‌توجهی مداوم به قوانین و هنجارهای اجتماعی و نقض مکرر حقوق دیگران تعریف شده است.

در واقع، افراد مبتلا به این اختلال توجه چندانی به درست و نادرست بودن رفتار خود ندارند و به‌طرز بی‌رحمانه‌ای نسبت به حقوق و احساسات دیگران از خود بی‌تفاوتی نشان می‌دهند. شخصیت ضداجتماعی اغلب در برابر رفتارهای نادرست خود احساس گناه یا عذابِ وجدان نمی‌کند و ممکن است بدون توجه به عواقبِ رفتار خود، دروغ بگویند، پرخاشگری کنند و به سایر افراد آسیب برسانند.

افراد با اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً از قوانین و هنجارهای پذیرفته شدۀ جامعه پیروی نمی‌کنند و به همین دلیل ممکن است با شرکت در فعالیت‌های مجرمانۀ، خود را به دردسر بیندازد. این افراد همچنین احتمالاً به الکل یا مواد، اعتیاد پیدا می‌کنند و در نهایت به دلیل اینکه نمی‌توانند مسئولیت‌های خود را در خانواده یا مدرسه بپذیرند از جامعه و نزدیکان خود طرد می‌شوند. به‌طور معمول، مردان بیشتر از زنان در معرض این اختلال قرار دارند. علائم این اختلال در سنین ۲۴ تا ۴۴ به اوج خود می‌رسند و سپس از ۴۵ سالگی به بعد کاهش می‌یابند.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری مقاله علائم و نشانه‌های‌ اعتیاد و تاثیر آن بر مغز مقاله زیر را بخوانید.

اعتیاد چیست؟

تفاوت Sociopath و Psychopath

اگر بخواهیم این بررسی را در یک محیط بالینی و درمانی انجام دهیم، واقعیت این است که تفاوت چندانی میان سوسیوپتی و اختلال روان‌پریشی وجود ندارد و حتی یک روان‌پزشک نیز به احتمال زیاد تشخیص یکسانی برای این دو مورد دارد. اما برخی از روان‌شناسان و محققان معتقدند این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.

در تفاسیر این محققان، گاهی اوقات سایکوپتی شامل رفتارهای برنامه‌ ریزی شده‌تری می‌شود و لزوما هم خشونت‌آمیز نیست. همچنین در سایکوپتی هیچ احساس همدلی و نوع‌دوستی وجود ندارد در حالی که در افراد ضداجتماعی این احساس یا بسیار کم است و یا به‌نوعی رفتارهای بد خود را توجیه می‌کنند.

تفاوت بین روان‌پریشی و سوسیوپاتی ممکن است به تفاوت‌هایی در مغز، از جمله حجم ماده خاکستری و رشد آمیگدال مربوط باشد. برای افراد مبتلا به سوسیوپاتی، افزایش عملکرد نورون‌ها در بخش‌های خاصی از مغز ممکن است باعث ایجاد احساس همدلی و نوع‌دوستی شود.

اما بارزترین تفاوتی که می‌تواند این دو گروه را متمایز کند این است که افراد ضداجتماعی می‌توانند نسبت با گروهی از افراد، هرچند محدود، دلبستگی ایجاد کنند در حالی که در اختلال روان‌پریشی، فرد توانایی برقرای روابط واقعی و پایدار را ندارد.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری بیشتر در مورد موانع همدلی مقاله زیر را بخوانید:

مهارت همدلی چیست؟

تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی

ردپای اختلال شخصیت ضداجتماعی را اغلب می‌توان در دوران کودکی افراد پیدا کرد. این اختلال در دوران کودکی به شکل اختلال سلوک ظاهر می‌شود و تا پیش از کامل شدن 18 سالگی فرد، نمی‌توان تشخیص قطعی برای آن گذاشت. علاوه بر این، برای این که بتوانیم تشخیص قطعی برای این اختلال بگذاریم، فرد باید تا قبل از 15 سالگی رفتارهایی مانند تجاوز یا بی‌اعتنایی به حقوق دیگران را از خود نشان داده باشد.

توجه داشته باشید که علائم برخی اختلال‌ها مانند اختلال شخصیت مرزی، شخصیت خودشیفته و اختلال سوءمصرف مواد، بسیار شبیه به اختلال شخصیت ضداجتماعی است و می‌تواند تشخیص افتراقی شود. بنابراین برای تشخیص دقیق اختلال شخصیت مرزی بهترین کار مراجعه به روان‌شناس و روان‌پزشک مجرب و متخصص است که با بررسی نتیجه تست اضطراب اجتماعی به شما کمک کند.

شیوع

مطالعه‌ای که در اوایل دهه ۲۰۰۰ انجام شد نشان داد که ۶.۲٪ از جمعیت عمومی معیارهای اختلال شخصیت خودشیفته و ۳.۷٪ معیارهای اختلال شخصیت ضداجتماعی را دارند. شناخت افراد ضداجتماعی کار آسانی نیست اما در مجموع بهتر است مراقب افرادی باشید که بیش از حد تلاش می‌کنند خوب به نظر برسند. افراد با شخصیت ضداجتماعی می‌توانند در جلب اعتماد شما بسیار ماهرانه عمل کنند و باعث شوند تا ما رفتارهایی مانند دروغگویی، تقلب و غیره که می‌توانند نشان‌دهنده خطر باشند را نادیده بگیریم.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی بیشتر با انواع، علائم و درمان خودشیفتگی مقاله زیر را بخوانید

خودشیفتگی یا نارسیسیسم چیست؟

تفاوت اختلال شخصیت ضداجتماعی و نارسیسیم

هم افراد جامعه‌گریز و هم خودشیفته‌ها می‌توانند بسیار جذاب و فریبنده باشند؛ به همین دلیل است که در بسیاری از موارد این دو اختلال ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند. با این حال، اصلی‌ترین تفاوت اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) و اختلال شخصیت ضداجتماعی را باید در میزان بی‌توجهی و بی‌اعتنایی فرد نسبت به دیگران جستجو کنیم.

در اختلال شخصیت خودشیفته، فرد اگرچه توجه چندانی نسبت به دیگران ندارد اما امنیت دیگران را به خطر نمی‌اندازد اما همانطور که تا به اینجای مقاله متوجه شدیم، افراد ضداجتماعی برای دیگران خطرناک هستند.

نشانه های بالینی اختلال شخصیت ضداجتماعی

پیش از این که به سراغ نشانه‌ها بالینی اختلال شخصیت ضداجتماعی برویم لازم است یادآوری کنیم که در DSM 5 که جدیدترین نسخه راهنمایی تشخیصی اختلالات بالینی به‌شمار می‌رود سوسیوپتی و سایکوپتی دیگر دو اختلال جدا از هم نیستند. بنابراین معیارهای تشخیصی این دو، عوامل مشابهی خواهند بود و این تشخیص می‌تواند برای فردی اعمال شود که رفتارش با تعریف پذیرفته‌شده ضداجتماعی یا روان‌پریشی مطابقت دارد.

به همین دلیل، هیچ لیست استانداردی از علائم sociopath وجود ندارد، اما به‌طور کلی ASPD شامل الگوی رفتاری مداوم بی‌توجهی نسبت به دیگران است. برای نمونه، برخی از این علائم می‌توانند شامل:

• نادیده گرفتن هنجارها و قوانین اجتماعی، زیر پا گذاشتن قوانین در مدرسه یا محل کار، بی‌توجهی به مرزهای اجتماعی، دزدی، تعقیب، آزار دیگران و تخریب اموال
• فریبکاری و دروغگویی، از جمله استفاده از هویت‌های جعلی و دستکاری اطلاعات برای منافع شخصی
• مشکل در کنترل انگیزه‌ها و برنامه‌ریزی برای آینده یا انجام کارها بدون در نظر گرفتن عواقب آن‌ها
• رفتار پرخاشگرانه یا بیش از حد مثل دعواهای مکرر یا درگیری فیزیکی با دیگران
• بی‌توجهی به امنیت شخصی یا دیگران
• مشکل در مدیریت مسئولیت‌ها مثل حضور در محل کار، انجام وظایف، یا پرداخت اجاره و قبوض

احساس گناه، عذاب وجدان کم و یا بدون عذاب وجدان، تمایل به توجیه کارهایی که اثر منفی بر دیگران گذاشته است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی همچنین علاقه چندانی به دانستن زندگی دیگران ندارند و احساسی نیز نسبت به آن نشان نمی‌دهند. برای مثال:

• به عنوان شخصیت متکبر یا خود برتربین، با عقاید قاطعانه شناخته می‌شوند.
• از شوخ طبعی، هوش و کاریزما برای فریب دیگران استفاده می‌کنند.
• در ابتدا فردی بسیار جذاب به‌نظر می‌رسند اما زمانی که پای منافع شخصی آن‌ها به میان می‌آید عوض می‌شوند.
• این افراد همچنین با چالش‌هایی در روابط بین فردی و اجتماعی خود روبه‌رو هستند و آن را یک کار سخت می‌دانند. علت این مشکلات را می‌توانیم به دلیل:
  • احساس همدلی و هوش هیجانی پایین
  • ناتوانی در یادگیری از اشتباهات
  • عدم توجه به امنیت دیگران
  • تمایل به دستور و تهدید به منظور حفظ کنترل

پیشنهاد مطالعه

برای مطالعه بیشتر مقاله زیر را بخوانید:

اختلال نقص توجه – بیش فعالی (ADHD) چیست؟

اختلال شخصیت ضداجتماعی به چه علت رخ می دهد؟

برخلاف بسیاری از اختلال‌های شخصیت، روان‌شناسان و کارشناسان اختلال شخصیت ضداجتماعی را بیشتر از آنکه به گردن ژنتیک بیاندازند، ساخته دست محیط می‌دانند. البته که هیچ اختلالی بدون پایه‌های ژنتیکی رخ نمی‌دهد اما در این اختلال عوامل محیطی مانند سبک‌های فرزندپروری و تربیتی بیشترین نقش را بر عهده دارند.

کودکانی که مراقبان بی‌توجهی دارند و به مرور زمان یاد می‌گیرند که کسی از آن‌ها مراقبت نمی‌کند و این خودشان هستند که باید از خود مراقبت کنند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال قرار دارند. همچنین افراد که از کودکی در معرض سوءاستفاده یا خشونت بوده‌اند نیز ممکن است این رفتارها را الگوسازی و تکرار کنند.

درمان و حمایت‌های لازم برای اختلال شخصیت ضداجتماعی

درمان افراد با اختلال شخصیت ضداجتماعی قدری چالش‌برانگیز خواهد بود. در واقع، از آنجایی که این افراد احساس نمی‌کنند رفتار آنها مشکل‌ساز است به دنبال درمان آن نیز نمی‌گردند و حتی به آن فکر هم نمی‌کنند.

اغلب این افراد تنها در صورتی به درمانگر مراجعه می‌کنند که به دلیل حکم دادگاه مجبور شوند یا این که فردی بانفوذ مثل معشوق، اعضای خانواده یا حتی سرپرست محل کار آنها را وادار به مراجعه کند.

شکایت‌های دیگری مثل افسردگی، استرس و اختلالات مصرف مواد نیز ممکن است افراد با اختلال شخصیت ضداجتماعی را به درمان بکشاند. با همه اینها، به دلیل این که مراجعه این افراد برای درمان بسیار کم است، روان‌شناسان هنوز نتوانستند آمار دقیقی از روش‌های درمانی مؤثر برای این اختلال پیدا کنند. علاوه بر این، بخش زیادی از درمان اختلالات روانی به همکاری و تمایل مراجع به درمان است و در صورتی که فرد به زور برای درمان فرستاده شده باشد ممکن است، پیشرفتی در درمان صورت نگیرد.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری راهکارهای مدیریت کاهش استرس مقاله زیر را بخوانید:

مدیریت استرس چیست؟

برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی دو راه داریم:

1. روان درمانی

روان درمانی یکی از روش‌هایی است که اغلب برای درمان افراد ضداجتماعی به‌کار می‌رود. در این روش به فرد کمک می‌شود افکار و احساسات خود را بشناسد و بتواند با یادگیری تکنیک‌هایی مانند مدیریت خشم یا درمان سوء مصرف الکل و مواد مخدر مانع بروز رفتار مشکل‌زا شود.

انواع روان‌درمانی که برای بهبود علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی استفاده می‌شود عبارتند از:

• درمان شناختی رفتاری (CBT): در این درمان فرد یاد می‌گیرد تا با شناخت علائم و اختلال خود پاسخ‌های سازنده‌تری را به افراد و موقعیت‌ها بدهند.
• درمان ذهنی‌سازی (MTB): هدف این رویکرد، کمک به افراد برای شناسایی و درک بهتر ذهنیت‌های ذهنی و عاطفی خود و ذهنیت دیگران است.

2. دارو درمانی

سازمان غذا و دارو (FDA)، هیچ دارویی را برای درمان علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی تایید نکرده است. اما روان‌پزشک ممکن است از داروهای ضد روان‌پریشی برای درمان پرخاشگری، داروهای ضد افسردگی، تثبیت‌کننده خلق و خو تجویز کند.

چطور با شخصیت ضداجتماعی رفتار کنیم؟

همانطور که تا اینجا خواندید، افراد با اختلال شخصیت ضداجتماعی توجه چندانی به امنیت اطرافیان خود ندارند و این موضوع می‌تواند ارتباط با آنها را کمی خطرناک و آسیب‌زننده کند. اما در هر صورت، اگر قصد ارتباط با این افراد را داشتید، بهتر است:

• 1. آگاه باشید که این فرد ممکن است احساسات شما را درک نکند.
• 2. به آنها توضیح دهید رفتارشان چه تاثیراتی می‌تواند بر دیگران داشته باشد.
• 3. برای محافظت از فضای احساسی و فیزیکی خود، مرزهای روشنی را تعیین کنید.
• 4. آنها را تشویق کنید تا از متخصصان حرفه‌ای کمک بگیرند.

توجه داشته باشید داشتن حد و مرز مشخص و نزدیک نشدن زیاد به این افراد بهترین پیشگیری برای آسیب است، هرچند که فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی ممکن است که به مرزهای شما احترام نگذارند و به ایجاد ناراحتی عاطفی یا آسیب فیزیکی ادامه دهند. در چنین حالتی پایان دادن به رابطه، یا حداقل فاصله گرفتن از آن امن‌ترین گزینه خواهد بود.

جمع‌بندی

اختلال شخصیت ضداجتماعی یا ASPD یکی از اختلالات روان‌پزشکی است که شباهت بسیاری با اختلال روان‌پریشی یا سایکوپتی دارد. افراد مبتلا به این اختلال به قوانین و هنجارها توجه چندانی ندارند و مرزهای اجتماعی را زیر پا می‌گذارند. این افراد همچنین به احساسات و حقوق دیگران اهمیت نمی‌دهند و اغلب در جهت منافع شخصی خود رفتار می‌کنند.

بزهکاران، متجاوزان و بسیاری از افرادی که در زندان‌ها به سر می‌برند با این اختلال تشخیص داده می‌شوند و امنیت افرادِ دیگر جامعه را با کارهای خود به خطر می‌اندازند. درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی همچنان نامعلوم است اما می‌‌توان با روش‌هایی مانند روان‌درمانی و دارو درمانی علائم آن را کاهش داد.