74
20 آبان 1402
در انتظار بازبینی
روانشناسی محیطی چیست و چگونه تاثیر می گذارد؟
روانشناسی محیطی در مورد نحوه تعامل ما با دنیایی است که در آن زندگی می‌کنیم. منظور از محیط در روانشناسی محیطی، جهان فیزیکی است که در آن زندگی را تجربه می‌کنیم، این جهان شامل طبیعت و هر چیزی می‌شود که ساخته‌ی بشر است.
طبیعت عضو ارزشمندی از جهان اطراف ما است و ثابت کرده که این قدرت را دارد تا زندگی ما را بهبود ببخشد. اینکه ما چگونه محیط را تجربه می‌کنیم و تغییر می‌دهیم و چگونه رفتار و تجربیات ما توسط محیط تغییر پیدا می‌کند از جمله موضوعاتی است که روانشناسی محیطی به دنبال درک آنها است. در این مطلب از سایت برآیند ابتدا به تعریف روانشناسی محیطی خواهیم پرداخت سپس به تاریخچۀ آن اشاره خواهیم کرد.
بعد از آن در رابطه با توسعه‌ی مفهوم آن توضیحاتی ارائه خواهیم داد. در ادامه بعد از بیان هدف و مفاهیم کلیدی روانشناسی محیطی به بررسی علت اهمیت آن خواهیم پرداخت. در انتها در مورد ارتباطی که روانشناسی محیطی بین طبیعت، سلامتی و حرفه معماری ایجاد کرده است صحبت خواهیم کرد.
تعریف روانشناسی محیطی
دیوید ویکتور کانتر و همکارش در تحقیقی که در سال ۱۹۸۱ ارائه دادند روانشناسی محیطی را به‌صورت زیر تعریف کردند:
روانشناسی محیطی حوزه‌ای از روانشناسی است که تجربیات و رفتارهای انسان را به محیط‌های فیزیکی اطرافش پیوند می‌دهد و آنها را تجزیه‌و‌تحلیل می‌کند.
در سایر حوزه‌های روانشناسی، اصطلاح «محیط» اغلب به شیوه‌‌های متفاوتی استفاده می‌شود. محیط به‌طور کلی به عوامل غیر ژنتیکی که منجر به تفاوت‌های فردی می‌شوند اشاره دارد. روانشناسی محیطی نیز اصطلاح «محیط» را بسیار گسترده تعریف می‌کند تا شامل همۀ چیزهای طبیعی روی کره زمین و همچنین محیط‌های اجتماعی، محیط‌های ساخته شده، محیط‌های یادگیری و محیط‌های اطلاعاتی شود.
روانشناسی محیطی یک رشته میان‌رشته‌ای است که سعی در بررسی تأثیر متقابل محیط و روانشناسی دارد. روانشناسی محیطی طیف وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرد، مانند چگونگی تأثیر معماری بر رفتار انسان.
روانشناسی محیطی به بررسی رابطه متقابل بین محیط و رفتار انسان می‌پردازد. در رابطه با رفتار انسان، در تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد آمده است که:
در بسیاری از حوزه‌های روانشناسی، رفتارِ بدون در نظر گرفتن عوامل خارجی که ممکن است بر آن تأثیر بگذارد، مورد مطالعه و تحلیل قرار می‌گیرد. اصطلاح «رفتار» به‌طور کلی به کنش‌ها و واکنش‌های فرد در پاسخ به محرک‌های مختلف اشاره دارد.
در روانشناسی محیطی روان‌شناس هر رفتار انسانی را هم‌زمان در سه بعد در نظر می‌گیرد. این سه بعد عبارتاند از:
- فرد (مانند سن، جنسیت، شخصیت، فرهنگ)
- مکان (مانند خانه، کلاس درس، محل کار، پارک، طبیعت)
- روانی (مانند معاشرت، کار، یادگیری، بازی، کاوش)
در واقع رفتاری که یک فرد از خود در یک محیطِ فیزیکی خاص نشان می‌دهد، علاوه بر تأثیر محیط ممکن است تحت‌تأثیر عوامل زمینه‌ای اجتماعی و روانی مانند تأثیر حضور دیگران نیز باشد. روانشناسی محیطی در بررسی رفتار انسان، این موارد گفته شده را در نظر می‌گیرد.
تاریخچه روانشناسی محیطی
روان‌شناس‌ها از دهه ۱۹۲۰ تحقیقاتی را در مورد «محیطِ ساخته شده» انجام می‌دادند. در اولین مطالعات، محققان اثرات روشنایی بر عملکرد کاری را در مطالعاتی به نام هاثورن و همچنین تأثیرات سروصدا و گرما را بر عملکرد کاری در مطالعاتی دیگر بررسی کردند. البته این تحقیقات در آن زمان برای بهتر اداره کردن کارخانه‌ها و به‌طور کلی در مدیریت کاربرد داشت.
سپس در دهه ۱۹۵۰ تحقیقات در روانشناسی معماری شروع شد که بر تعاملات انسانی با محیطِ ساخته شده متمرکز بود. هدف اولیه این مطالعات بهبود رفاه و رضایت انسان از طریق طراحی یا تغییر محیط‌های ساخته شده بود. سپس در دهه ۱۹۶۰ شاهد رشد سریع آگاهی از روانشناسی محیطی بودیم.
بر اساس مقاله‌ای آغاز و مطرح شدن روانشناسی محیطی به شکلی که امروزه ما آن را می‌شناسیم مربوط به دهه ۱۹۶۰ است. در واقع روانشناسی محیطی در ابتدا برای برطرف کردن نارضایتی عمومی از محیط‌های انسانی ایجاد شد که طراحی و ساخت بهینه‌ای برای انسان نداشتند.
در آن زمان دانشی که بتوان آن را به کار برد در دسترس نبود یا نادیده گرفته شده بود. در معماری، برنامه ریزی، طراحی، جامعه‌شناسی، جغرافیای انسانی و سایر رشته‌ها، محققان به دنبال پاسخ و راه‌حل برای این مشکل بودند.
اما به نظر می‌رسید که روان‌شناس‌ها در آن دوره توجه کافی به نارضایتی افراد از محیط‌های ساخته شده توسط خودشان نداشتند. در نهایت برخی از پیش‌گامان در ایالات متحده به بررسی این موضوع پرداختند، از جمله ویلیام ایتلسون، هارولد پروشانکی و لیان ریولین که برنامه روانشناسی محیطی را در دانشگاه شهر نیویورک (City University of New York) پایه‌گذاری کرد.
توسعه مفهوم روانشناسی محیطی به‌مرور زمان
در کتاب بررسی کلی روانشناسی محیطی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد آمده است که:
روانشناسی محیطی رشته‌ای از مطالعات است که به بررسی «رابطه متقابل» بین محیط و رفتار انسان می‌پردازد. در روانشناسی محیطی منظور از محیط، محیط‌های ساخته‌شده و طبیعی است. نکته این است که در تحقیقات اولیه، محققان تمرکز بیشتری به بررسی تأثیر محیط‌های ساخته شده بر انسان داشتند و تأثیر متقابل طبیعت آن‌قدر که باید موردتوجه نبود.
ولی با گذشت زمان و بالا رفتن اهمیت موضوعات زیست‌محیطی برای جامعه، توجه‌ها به سمت بررسی تأثیر انسان بر محیط‌های طبیعی و چگونگی تأثیر محیط‌های طبیعی بر سلامت انسان افزایش پیدا کرد.
همچنین در مقاله دیگری با عنوان گذشته و حال روانشناسی محیطی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد بیان شده است که: تمرکز روانشناسی محیطی در گذشته بر تغییر دادن محیط ساخته شده توسط انسان برای افزایش رفاه انسان و جامعه انسانی بوده است؛ اما در روانشناسی محیطی معاصر، تمرکز بر اصلاح و تغییر رفتار افراد برای حفظ محیط‌زیست است.
این تغییر دیدگاه نسبت به روانشناسی محیطی به دلیل نگرانی‌های موجود در جامعه در مورد تخریب مداوم محیط‌زیست توسط انسان شکل گرفته است. همچنین در این مقاله به این نکته اشاره شده است که: این تغییر دیدگاه نسبت به روانشناسی محیطی نباید منجر به غفلت از تأثیر محیط ساخته شده بر افراد شود.
هدف در روانشناسی محیطی
پژوهشی که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، هدف روان‌شناسان محیطی را درک تعاملات افراد با محیط‌شان بیان کرده است. روان‌شناسان محیطی موضوعات روان‌شناختی (مانند ادراک محیطی، شناخت فضایی، ارزیابی محیط‌ها و تعامل‌های اجتماعی که با محیط مرتبط هستند) را در ارتباط با محیط فیزیکی مطالعه می‌کنند. روان‌شناسان محیطی به دنبال پاسخ برای سؤال‌هایی مانند سؤالات زیر هستند:
- کدام متغیرهای فیزیکی بر یادگیری در کلاس درس تأثیر می‌گذارد؟
در سطح وسیع‌تر، روان‌شناسان محیطی بررسی می‌کنند که چگونه تعاملات با محل کار، خانه و محیط طبیعی با رضایت و بهره‌وری، رفاه و سلامت روان ما مرتبط است. موضوعات و سؤالاتی که در سطح وسیع‌تر در روانشناسی محیطی مطرح است عبارتاند از:
- آیا شهرهای شلوغ باعث ایجاد افسردگی در افراد می‌شود؟
- آیا روشنایی بهتر در پیاده‌روها مردم را به بیرون رفتن در شب ترغیب می‌کند؟
- آیا کیفیت هوای داخل ساختمان با عملکرد بهتر افراد ارتباط دارد؟
- تغییرات آب‌وهوایی چگونه بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد؟
مفاهیم کلیدی در روانشناسی محیطی فعلی و آینده
موضوعات جاری مربوط به روانشناسی محیطی عبارتاند از:
- پیامدهای اکولوژیکی اعمال انسان
- تغییرات آب‌وهوایی
- جنبه‌های روان‌شناختی مدیریت منابع
- جنبه‌های روانی و رفتاری مردم در طبیعت
- دلبستگی مکان و هویت مکان
- خطرات و مخاطرات زیست‌محیطی
- ادراک و ارزیابی‌های شخصی و گروهی از ساختمان‌ها و مناظر طبیعی
- طراحی و ارزیابی محیط‌های کار، مدارس، خانه‌ها، ساختمان‌های عمومی و فضاهای عمومی
- استرس مربوط به تغییرات محیط فیزیکی
- فضای اجتماعی، شلوغی، حریم خصوصی و فضای شخصی
علت اهمیت روانشناسی محیطی
در تحقیقی آمده است که مردم امروزی با مشکلات عدیده‌ای مانند تغییرات آب‌وهوایی، کمبود آب و غذا، کاهش محیط‌های طبیعی و بیماری‌های واگیردار به طور هم‌زمان مواجه هستند، پس نیاز است راه‌های جدیدی برای بهبود وضعیت فردی و زندگی ما ایجاد شود.
بنابراین، کشف راه‌های جدید برای محافظت از سلامت شخصی و عمومی و افزایش آگاهی از راه‌حل‌های موجود بسیار مهم‌تر شده است. طبیعت یکی از آن راه‌ها است و حرفه معماری نقش کلیدی در افزایش ارتباط و تماس با طبیعت دارد. در این راستا، ضرورت انجام مطالعات بین‌رشته‌ای مانند روانشناسی محیطی اهمیت دارد.
ارتباط چهار مفهوم روانشناسی محیطی، طبیعت، سلامتی و معماری
1. طبیعت و سلامتی
در تحقیقی که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، آماده است که اعتقاد داشتن به قدرت شفابخش طبیعت به هزاران سال قبل باز می‌گردد. این که در تماس بودن با طبیعت برای انسان سلامتی به همراه دارد در گذشته به‌طور شهودی معتبر بوده است. به همین دلیل برای مدت طولانی، مردم نیازی به نشان دادن و بیان کردن یا اندازه‌گیری سهم طبیعت در سلامتی احساس نمی کردند.
مطالعات مختلفی مکانیسم‌های اثر طبیعت بر سلامت و رفاه انسان را بررسی کرده‌اند. در پژوهشی که به بررسی مجموعه مقالات مرتبط با این موضوع پرداخته آماده است که: یکی از این مکانیسم‌ها موضوعات اکوسیستمی است. در واقع خدمات اکوسیستمی به‌عنوان مزایایی که افراد به طور مستقیم یا غیرمستقیم از اکوسیستم‌های به دست می‌آورند تعریف می‌شود.
یکی از نظریه‌ها که برای توضیح اثرات طبیعت بر سلامتی استفاده می‌شود بیان می‌کند که طبیعت می‌تواند با افزایش اثرات مثبت (مانند حس رضایت) و همچنین کاهش اثرات منفی (مانند افسردگی و استرس) به سلامت و تندرستی کمک کند.
برای مثال هوای مناطق جنگلی و کوهستانی و نزدیک آب‌های جاری دارای غلظت بالایی از یون‌های منفی (یون‌های منفی قادر به تصفیه هوای از آلاینده‌های مختلف مضر برای سلامتی هستند.) است که افسردگی را کاهش می‌دهد و موجب بهبود خلق‌وخو می‌شود.
همچنین مطابق با پژوهشی که در سال ۲۰۲۰ ارائه شد، طبیعت راه‌حل‌هایی کم‌هزینه و در دسترس برای سلامت و رفاه انسان ارائه می‌دهد. به‌طور کلی طبیعت تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامت و تندرستی جسمی و روانی افراد دارد، به همین دلیل تماس با طبیعت تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی دارد.
2. روانشناسی محیطی و معماری
در حالی که روانشناسی معماری یک مطالعه چندرشته‌ای است که روانشناسی کلاسیک، معماری، مهندسی، برنامه‌ریزی داخلی و زمینه‌های مرتبط را به هم متصل می‌کند تا به معماران کمک کند تا خانه‌هایی را برای زندگی شاد طراحی کنند. ولی روانشناسی محیطی با تمرکز بر فضاها و دیدگاه‌های روان‌شناختی، تعاملات انسان و محیط را مطالعه و بررسی می‌کند.
جمع‌بندی
در این مطلب از سایت برآیند گفتیم که روانشناسی محیطی به بررسی رابطه بین انسان و محیط فیزیکی آنها از جمله فضاهای طبیعی و ساخته شده توسط انسان می‌پردازد. در ادامه تاریخچه، مفاهیم کلیدی و تغییرات مفهومی آن از گذشته تا امروز و علت اهمیت آن را بررسی کردیم.
همچنین دانشمندان و محققانی که در گسترش و به‌کارگیری روانشناسی محیطی تلاش کردند و تأثیر داشتند را معرفی کردیم. در انتها هم در رابطه با تأثیر مثبت روانشناسی محیطی بر معماری صحبت کردیم. نکته آخر اینکه طبیعت را نباید به‌عنوان یک مرهم روانی نادیده گرفت، حتی در دنیای شهرنشینی امروز.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجم
فرآیند تولید و تأیید علمی محتوا
این مطلب توسط تیم تحریریه برآیند تولید شده و به تأیید ناظر علمی رسیده است؛ چنانچه ابهام یا نظری در خصوص این مقاله دارید، در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.
