خودشیفتگی یا نارسیسیسم چیست؟ انواع، علائم و درمان خود شیفتگی

خودآگاهی یک مهارت فردی است، یک مهارت لازم برای توسعه فردی و اینکه خود بهتری بسازیم. اما ممکن است موانعی برای دست یافتن به این مهارت پیش روی هر انسانی قرار بگیرد؛ یکی از موانع دستیابی انسان به خودآگاهی، خودشیفتگی است. در مقاله خودآگاهی این مهارت را به این شکل تعریف کردیم:

خودآگاهی (Self Awareness) به معنای توانایی شناخت و درک خصوصیات اخلاقی، نقاط ضعف و قوت، خواسته‌ها، اهداف، عواطف، ارزش‌ها، باور‌ها و به طور کلی هر چیزی که بر رفتار ما انسان‌ها اثر می‌گذارد است.

خودشیفتگی یا نارسیسیسم باعث می‌شود تا انسان نتواند به درک درستی از خود برسد، کاستی‌های خود را ببیند، خودش را نقد کند و در نهایت خود بهتری بسازد. در این مقاله از سایت برآیند قصد داریم تعریف دقیقی از خود شیفتگی ارائه داده و مهم‌ترین علائم آن را بررسی کنیم.

در ادامه انواع خودشیفتگی را به صورت مختصر توضیح داده و پیامد‌ها و عوارض آن را در افراد بررسی خواهیم کرد و سپس به بیان راهکار‌هایی برای درمان خودشیفتگی خواهیم پرداخت. اگر می‌خواهید به خودآگاهی برسید و نسخه‌ بهتری از خودتان بسازید، تا انتها همراه برآیند باشید.

خودشیفتگی یا نارسیسیسم چیست؟

ما قصد نداریم با ارائه تعاریف گوناگون روانشناسی از اصل مطلب دور شویم. اما ارائه یک تعریف برای اینکه بدانیم وقتی از خودشیفتگی صحبت می‌کنیم منظومان چیست برای پیش بردن این مطلب الزامی است.

به استناد از کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) می‌توانیم خودشیفتگی یا نارسیسیسم را یکی از 10 نوع اختلالات شخصیتی که در این کتاب ذکر شده است به شمار بیاوریم و آن را به عنوان اختلال شخصیت خود شیفته بشناسیم.

کلینیک کلیولند اختلال شخصیتی خودشیفتگی یا Narcissistic personality disorder (NPD) را به این شکل تعریف می‌کند:

اختلال شخصیتی خودشیفتگی یا نارسیسیسم یک الگوی پایدار (نه موردی) از تجربه و رفتار درونی است که با خود محوری، فقدان همدلی و احساس اغراق آمیز اهمیت دادن به خود (یا خود بزرگ‌بینی) شناخته می‌شود.

مهم‌ترین علائم خودشیفتگی یا خودبزرگ‌ بینی کدامند؟

اگر (DSM) را ملاک قرار دهیم، اختلال شخصیت خود شیفتگی دارای ۹ علامت است که اگر فردی ۵ مورد از آن‌ها را به صورت یک الگوی پایدار در خود داشته باشد که روی زندگی و روابط او تاثیر بگذارد می‌توانیم بگوییم وی دارای این اختلال شخصیتی است:

1. فرد دچار احساس خود بزرگ‌بینی افراطی است. مثلا ارزش بیش از حدی روی دستاورد‌ها و توانایی‌های خود می‌گذارد و انتظار دارد بدون انجام کاری مهم و شایسته به عنوان یک فرد برتر شناخته شود.
2. غرق در خیالاتی چون موفقیت نامحدود، قدرت، شکوه، زیبایی یا عشق ایده‌آل است.
3. فکر می‌کند که شخصی ویژه و منحصر به فرد است و در نتیجه باید با افراد ویژه و مؤسسات خاص و سطح بالا ارتباط داشته باشد و افراد و مؤسسات عادی در سطح او نیستند.
4. نیاز مفرط به تحسین شدن در خود احساس می‌کند.
5. فکر می‌کند که همه چیز به او بستگی داشته و اعتماد به نفس کاذب دارد. وی بدون دلیل و انجام کاری شایسته، انتظار دارد که از رفتار مطلوب دیگران بهره‌مند شود و خواسته های او به طور خودکار برآورده شود.
6. در روابط بین فردی، دیگران را استثمار می‌کند؛ نگاه ابزاری به افراد دارد و از دیگران برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کند.
7. عدم همدلی؛ یعنی تمایلی به تصدیق یا شریک شدن در احساسات و نیازهای دیگران ندارد.
8. اغلب به دیگران حسادت می‌کند و معتقد است که دیگران به او حسادت می‌کنند.
9. نگرش‌ها و رفتارهای غرورآمیز و متکبرانه از خود نشان می‌دهد.

علائم خود شیفتگی در زنان با مردان تفاوت ذاتی ندارد اما در واکنش‌ها و روابط اجتماعی ممکن است با هم متفاوت باشند. به عنوان مثال وقتی مرد‌های خودشیفته خشمگین هستند معمولاً پرخاشگر و انفجاری هستند (مخصوصاً خودشیفته‌های بدخیم). اما وب سایت mindbodygreen در مقاله‌ای با عنوان خودشیفتگی زنان از قول روان درمانگر بابیتا اسپینلی می‌گوید وقتی زنان خودشیفته عصبانی هستند، قربانیان خود را با خودداری از توجه و محبت مجازات می‌کنند.
نکته مهم

انواع خودشیفتگی در افراد مختلف

همه افرادی که دچار بیماری خودشیفتگی یا نارسیسیسم هستند برخی از رفتار‌هایی که در بالا ذکر شد را در خود دارند. اما این بدان معنا نیست که همه افراد دچار اختلال خودشیفته به شکل یکسانی رفتار می‌کنند. انواع مختلفی از اختلال شخصیت خودشیفتگی وجود دارد که در آن افراد ویژگی‌های منحصر به فردی را نشان می‌دهند.

دانستن این موضوع و شناخت انواع شخصیت خودشیفته به شما این امکان را می‌دهد تا بین انواع مختلف این اختلال شخصیتی تمایز قائل شوید و در صورت مواجهه با آن‌ها به شکل سالم‌تر و سازنده‌تری برخورد کنید.

برخی تحقیقات خود شیفتگی را به دو دسته تقسیم می‌کند: خودشیفتگی سازگار و خودشیفتگی ناسازگار. این دسته بندی از تفاوت بین جنبه‌های مفید و غیر مفید خودشفیتگی ناشی می‌شود.

خود شیفتگی سازگار

به جنبه‌هایی از خودشیفتگی اشاره دارد که می‌تواند مفید باشد. مانند اعتماد به نفس بالا، اتکا به خود و توانایی تجلیل از خود.

خود شیفتگی ناسازگار

این نوع خودشیفتگی هیچ کمکی به فرد نمی‌کند و می‌تواند بر نحوه ارتباط او با خود و دیگران تاثیر منفی بگذارد. اکثر مردم وقتی از خودشیفتگی صحبت می‌کنند منظورشان خودشیفتگی ناسازگار است.
محققان و کارشناسان معمولا خودشیفتگی ناسازگار را به ۵ دسته تقسیم می‌کنند. که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

1. خودشیفتگی آشکار

خودشیفتگی آشکار را به دو اسم خودشیفتگی بزرگ و خودشیفتگی عامل نیز می‌شناسند. این نوع خودشیفتگی همان چیزی است که بیشتر مردم آن را به یک شخصیت خودشیفته مرتبط می‌دانند. شخص دچار خودشیفتگی آشکار ممکن است ویژگی‌های زیر را در خود داشته باشد.

1. برونگرا
2. مغرور
3. حق به جانب
4. سلطه‌گر و خودکامه
5. داشتن تصویری اغراق آمیز از خود
6. احساس نیاز افراطی به تحسین
7. استثماری
8. رقابتی
9. فاقد همدلی

تحقیقاتی نشان می‌دهد که افراد مبتلا به خودشیفتگی یا نارسیسیسم آشکار احساس خوب بیشتری نسبت به خود دارند و کمتر احتمال دارد که احساسات ناراحت کننده‌ای مانند غم و اندوه، نگرانی یا تنهایی را تجربه کنند.
یک مطالعه منتشر شده در سال 2018 همچنین نشان می‌دهد که خودشیفتگی آشکار ممکن است باعث شود که کسی هوش هیجانی خود را بیش از حد ارزیابی کند.

2. خودشیفتگی پنهان

خودشیفتگی پنهان که به آن خودشیفتگی آسیب‌پذیر یا خودشیفتگی گنجه نیز می‌گویند در مقابل خود شیفتگی آشکار قرار دارد. برخلاف تصور بسیاری از مردم که خودشیفتگی را یک خصلت پرسروصدا می‌دانند، افراد مبتلا به خودشیفتگی پنهان نشان داده‌اند که اینطور نیست. برخی از ویژگی‌های فردی که دچار خودشیفتگی پنهان شده است عبارتند از:

• ابراز عزت نفس پایین
• احتمال بیشتری برای تجربه اضطراب، افسردگی و شرمندگی وجود دارد.
• درونگرایی
• ناامنی یا اعتماد به نفس پایین
• دفاعی بودن
• رفتار‌های اجتنابی
• تمایل به احساس کردن یا بازی کردن نقش قربانی

فردی با خودشیفتگی پنهان، همچنان بسیار بر خودش متمرکز است، این در حالی است که ترس عمیق یا احساس کافی نبودن نیز در او وجود دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که خودشیفتگی پنهان و آشکار همیشه متقابل و در تضاد با هم نیستند. به عبارت دیگر، مثلاً فردی که خودشیفتگی آشکار دارد ممکن است دوره‌ای را پشت سر بگذارد که نشانه‌های بیشتری از خودشیفتگی پنهان را نشان دهد.

3. خودشیفتگی آنتاگونیستیک

طبق برخی تحقیقات، خودشیفتگی آنتاگونیستیک زیرشاخه خودشیفتگی آشکار است. اما این جنبه از خودشیفتگی بر رقابت تمرکز دارد.
برخی از ویژگی های خودشیفتگی آنتاگونیستیک عبارتند از:

• تکبر
• تمایل به سوء استفاده از دیگران
• تمایل به رقابت با دیگران
• عدم توافق یا تمایل به مشاجره

بر اساس تحقیقات انجام شده در سال 2017 در مورد رابطه بین جنبه‌های مختلف خودشیفتگی و بخشش، اینطور گزارش شد که افراد مبتلا به خودشیفتگی آنتاگونیستیک کمتر از افراد مبتلا به سایر انواع خودشیفتگی دیگران را می‌بخشند.
نتایج یک مطالعه‌ در سال 2019 نشان داد که افراد مبتلا به خودشیفتگی آنتاگونیستیک ممکن است سطح اعتماد کمتری به دیگران داشته باشند.

4. خودشیفتگی جمعی یا عمومی

خودشیفتگی جمعی نوعی دیگر از خودشیفتگی آشکار است و به عنوان نقطه مقابل خودشیفتگی آنتاگونیستیک قرار دارد. فرد دچار خودشیفتگی جمعی برای انصاف و عدالت ارزش قائل است و خودش را نوع‌دوست می‌بیند؛ اما تحقیقاتی در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که بین باور‌ها و رفتار‌های فرد تضاد وجود دارد.

افراد مبتلا به خودشیفتگی جمعی:

• به راحتی از نظر اخلاقی خشمگین می شوند.
• خود را همدل و سخاوتمند توصیف می‌کنند.
• به چیزهایی که ناعادلانه می‌دانند به شدت واکنش نشان می‌دهند.

5. خودشیفتگی بدخیم

خودشیفتگی می‌تواند در میزان و شدت‌های مختلفی در افراد وجود داشته باشد. خودشیفتگی بدخیم شدید‌ترین نوع خودشیفتگی است (مطالعه تحقیق منجر به این ادعا). و همچنین می‌تواند مشکلات زیادی را برای فردی که با آن زندگی می‌کند ایجاد کند. خودشیفتگی بدخیم ارتباط نزدیکی با خودشیفتگی آشکار دارد.

فرد مبتلا به خودشیفتگی بدخیم ممکن است بسیاری از ویژگی‌های مشترک خودشیفتگی را داشته باشد، مانند نیاز شدید به ستایش شدن و برتری نسبت به دیگران. اما علاوه‌ بر این، خودشیفتگی بدخیم می‌تواند به صورت زیر ظاهر شود:

• کینه توزی
• سادیسم یا لذت بردن از درد دیگران
• پرخاشگری هنگام تعامل با افراد دیگر
• پارانویا یا تشدید نگرانی در مورد تهدیدات احتمالی

فرد مبتلا به خودشیفتگی بدخیم ممکن است برخی از ویژگی های اختلال شخصیت ضد اجتماعی را نیز به اشتراک بگذارد.

بهترین راهکارها برای درمان خودشیفتگی

درمان اختلال شخصیت خودشیفته حول محور گفتار درمانی است که روان درمانی نیز نامیده می‌شود. روان درمانی می‌تواند به شما کمک کند:

• یاد بگیرید که با دیگران بهتر ارتباط برقرار کنید تا روابط شما صمیمی‌تر، لذت‌بخش‌تر و با ارزش‌تر شود. همچنین مطالعه مقاله با موضوع ارتباط موثر در این زمینه به شما کمک زیادی خواهد کرد.
• دلایل احساسات خود و آنچه شما را به رقابت، بی‌اعتمادی به دیگران و شاید تحقیر خود و دیگران سوق می‌دهد را درک کنید.
• با پذیرش مسئولیت و یادگیری در موارد زیر شخص دچار اختلال شخصیت خود شیفته می‌تواند به بهبود وضعیت خود کمک کند.
• روابط شخصی واقعی و همکاری با دیگران را بپذیرد و حفظ کند.
• شایستگی و پتانسیل واقعی یا به عبارتی نقاط ضعف و قوت خود را بشناسد و بپذیرد، تا بتواند انتقادات یا شکست‌ها را تحمل کند.
• توانایی درک و تنظیم احساسات خود را افزایش دهد. مقاله «کنترل هیجانات چیست؟ تکنیک‌های کنترل احساسات» می‌تواند برای درک این موضوع راهنمای شما باشد.
• تاثیر مسائل مربوط به عزت نفس خود را درک کرده و تحمل کند.
• با آموختن مهارت هدف گذاری میل خود را برای اهداف دست نیافتنی و شرایط ایده آل رها کند و آنچه را که دست یافتنی است و آنچه را که می‌تواند انجام دهد پذیرد.

مبحث درمان خودشیفتگی و راهکار‌های روبه‌رو شدن و زندگی ‌کردن با افراد خودشیفته بسیار گسترده است. اما لازم است که حتما به این نکته اشاره شود که این اختلال شخصیتی قابل درمان است و با استفاده از راهکار‌هایی می‌توان با افرادی که دچار این نوع اختلال‌ هستند هم زیستی کرد.

جمع‌بندی در مورد خودشیفتگی

در این مقاله از سایت به خودشیفتگی چیست پرداخته شد، اصطلاحی که شاید زیاد شنیده باشیم و حتی از آن زیاد استفاده کرده باشیم. در این نوشته به این نکته مهم اشاره کردیم که خودشیفتگی یکی از موانع خودآگاهی است؛ و همان‌طور که می‌دانید خودآگاهی یکی از مهارت‌های ضروری توسعه فردی و بهبود خود است.

در این مقاله به مهم‌ترین علائم، ویژگی‌ها و رفتار‌های یک شخصیت خودشیفته اشاره کردیم و سپس انواع خودشیفتگی را به صورت جداگانه بررسی کرده و از علل بروز این اختلال شخصیتی گفتیم. در انتها نیز به پیامد‌ها و آسیب‌های خود شیفتگی در افراد پرداختیم و در مورد درمان آن نیز مطالبی را عنوان کردیم.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع پنجممنبع ششم