خجالت چیست؟ راهکارهای غلبه بر خجالت

همه ما هیجان خجالت و شرمندگی را در موقعیت‌های مختلفی از زندگی خود تجربه کرده‌ایم. خجالت امری اجتناب ناپذیر و طبیعی است. در برخی از فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ کشور‌ ما، خجالت کشیدن، شرم و حیا یک رفتار پسندیده قلمداد می‌شود؛ زیرا باعث می‌شود که فرد هیجانات و افکار خود را به صورت قابل قبولی (از نظر اجتماعی) بیان کند.

اما در بسیاری از موارد، خجالت با هیجانِ غم و ترس همراه است و گاهی نیز فرد احساس گناه را تجربه می‌کند. از همین رو بررسی موضوع خجالت می‌تواند به ما کمک کند تا بیشتر با این هیجان آشنا شویم و اگر خطری (وابسته به خجالت) سلامت روان ما را تهدید می‌کند آن را شناسایی کرده و با آن مقابله کنیم.

در این مطلب از سایت برآیند ما ابتدا تعریفی از خجالت ارائه خواهیم داد و سپس به بررسی این سؤال خواهیم پرداخت که آیا همه خجالت می‌کشند یا خیر؟ بررسی انواع خجالت، علت و نشانه‌های آن و تأثیر خجالت بر سلامت روان و نقش آن در روابط و جامعه موضوعاتی است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. در انتها نیز راهکار‌ها و پیشنهاداتی را برای غلبه بر خجالت ارائه خواهیم کرد. از شما دعوت می‌کنیم تا انتهای این مطلب همراه برآیند باشید.

خجالت چیست؟

خجالت اغلب با شرم و احساس گناه در یک گروه قرار می‌گیرد و به عنوان یک «هیجان ثانویه» در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند تأثیر منفی عمیقی بر افکار یا رفتار فرد داشته باشد.

هیجانات ثانویه آنهایی هستند که برای ارائه خود یا زمینه اجتماعی خاص بسیار ضروری هستند. این هیجانات ثانویه تحت تاثیر یک عامل مهم یادگیری و اجتماعی شدن به وجود می‌آیند. این عواطف شامل احساساتی مانند غرور، حسادت و خجالت می‌شوند.

رویدادی که باعث تحریک هیجان خجالت می‌شود ممکن است مثبت نیز باشد. برای مثال شخصی که در مقابل گروهی از افراد، زیبا یا باهوش خطاب می‌شود می‌تواند به اندازه زمانی که اسم کسی را فراموش می‌کند یا در مقابل دیگران به صورت اتفاقی زمین می‌خورد خجالت بکشد. خجالت یک تجربه کاملاً فردی است و اغلب با ترس از اینکه همه در حال تماشا ما هستند تشدید می‌شود.

آیا همه خجالت می‌کشند؟

در پاسخ به این سؤال باید بگوییم، بله، تقریبا همه گاهی اوقات خجالت را تجربه می‌کنند. خجالت یک هیجان طبیعی است و از موقعیت‌های مختلفی ناشی می‌شود و هر کس ممکن است آن را متفاوت از دیگران تجربه کند.

تجربه‌هایی مانند اشتباه کردن در جمع، گفتن حرفی که قصد گفتنش را نداشتیم، یک لحظه اجتماعی ناخوشایند، قرار گرفتن در مرکز توجه، گفتگو با یک شخص خاص یا نداشتن پاسخ یک سوال و موارد دیگر.

احتمالا بسیاری از این تجربه‌ها یا موارد مشابه آنها را خودمان نیز در زندگی تجربه کرده باشیم؛ بنابراین می‌توانیم بگوییم که خجالت یک امر طبیعی است و همه مردم هیجان خجالت را تجربه کرده‌اند یا می‌کنند.

هیجان خجالت در چه حوزه‌هایی خودش را بروز می‌دهد؟

خجالت ممکن است هم در بعد فردی ما یعنی در مواجهه با خود بروز پیدا کند و هم چالش‌هایی را در تعامل با دیگران یعنی بعد اجتماعی‌مان به‌وجود بیاورد. بنابراین هیجان خجالت در دو حوزه‌ی کلی احتمال بروز دارد که در ادامه توضیح خواهیم داد:

خجالت از خود

این نوع خجالت زمانی بروز پیدا می‌کند که از رفتار یا افکار خود دچار خجالت می‌شویم، یا زمانی که احساس می‌کنیم در زندگی یا کار خود موفق نبوده و حس می‌کنیم نا‌امید و شکست‌خورده هستیم.

یکی دیگر از مواردی که ممکن است خجالت از خود بروز پیدا کند، هنگام مواجهه با عشق یک‌طرفه است یعنی هنگامی که به شخصی علاقه داریم اما این عشق متقابل نیست.

خجالت اجتماعی یا در تعامل با دیگران

همان‌طور که مشخص است خجالت اجتماعی زمانی بروز پیدا می‌کند که در حضور دیگران هستیم یا می‌خواهیم با آنها تعامل داشته باشیم. مواردی مختلفی ممکن است باعث بروز این نوع خجالت شود از جمله:

• تحقیر شدن، سرزنش شدن، مورد انتقاد قرار گرفتن یا مقایسه شدن با دیگران در حضور جمع.
• حضور در اجتماعی که به‌آنجا تعلق نداریم. مانند مهاجرت به یک کشور دیگر با فرهنگی متفاوت یا ورود به مدرسه جدید.
• تجربه بد از حضور در جمع‌. در این موارد شخص چون تجربه‌ی بدی از حضور در جمع دارد پیش‌بینی می‌کند که دوباره دچار مشکل خواهد شد، بنابراین از حضور دوباره در جمع و تعامل با دیگران دچار هیجان خجالت می‌شود.
• خجالت کشیدن از طرف یک شخص دیگر. به عنوان مثال اگر فرزندمان در جمع رفتار ناشایستی انجام دهد ما دچار خجالت می‌شویم، چون از نظر فرهنگی رفتار ناشایست فرزند را نشانه تربیت نادرست خود می‌دانیم.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

علت و نشانه‌های خجالت کدامند؟

همان‌طور که گفته شد بسیاری از رویدادها می‌توانند منجر به هیچان خجالت شوند. اما به طور کلی خجالت زمانی اتفاق می‌افتد که مخاطبانی ما را تماشا می‌کنند و فکر می‌کنیم کاری را به‌خوبی انجام نداده‌ایم یا حرفی زده‌ایم که نباید می‌زدیم.

مطالعه‌ای در سال 2015 نشان داد، مردم زمانی که معتقدند در چیزی به طور علنی شکست خورده‌اند و خجالت می کشند. این هیجان خجالت در شرکت‌کنندگانی که بیشتر مستعد اضطراب بودند تشدید می‌شد.
علائمی که هنگام خجالت ممکن است تجربه کنیم عبارتند از:

• سرخ شدن
• تعریق
• افزایش تپش قلب
• بی‌قراری
• لکنت زبان
• نشخوار ذهنی (پر شدن ذهن از افکار آزار دهنده‌ای که مدام تکرار می‌شوند.)
• فکر کردن بیش از اندازه

مشکلات طولانی مدت در مواجهه با شرم یا ترس از خجالت می‌تواند منجر به عوارض دیگری مانند اختلالات اضطرابی (از جمله اضطراب اجتماعی)، افسردگی یا کاهش عزت نفس شود.

تأثیر روانی خجالت

خجالت می‌تواند تأثیر روانی قابل توجهی روی فرد بگذارد؛ می‌تواند منجر به بروز هیجانات اضطراب، تحقیر، شرم و گناه شود و همچنین می‌تواند یکی از دلایل کمبود اعتماد به نفس یا عزت نفس پایین افراد باشد.

همچنین خجالت ممکن است باعث گوشه‌گیر شدن فرد شود، به‌طوری که از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی دوری کند؛ زیرا از دیده شدن و حضور در جامعه، بیش از حد هیجان شرم یا خجالت می‌کند.

علاوه بر این خجالت می‌تواند منجر به افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود. تجربه هیجان خجالت در طولانی مدت می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی و در موارد شدید، انگیزه‌ای برای آسیب رساندن فرد به خود شود.

چگونه خجالت بر اعتماد به نفس تأثیر می‌گذارد

همان‌طور که گفته شد خجالت ممکن است تأثیر منفی قابل توجهی بر اعتماد به نفس فرد داشته باشد. زمانی که شخصی یک موقعیت خجالت‌آور را تجربه می‌کند، ممکن است احساس گناه کند و اینطور تصور کند که شایسته توجه دیگران نیست.

این موضوع می‌تواند منجر به عزت نفس پایین و کاهش اعتماد به نفس شود. علاوه بر این، خجالت یا اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی می‌تواند منجر به کمرویی و افکار و احساسات منفی در مورد خود شود و اعتماد به نفس فرد را بیشتر کاهش دهد.

مطالعه بیشتر در مورد اعتماد به نفس و عزت نفس و همچنین انجام اقداماتی برای مقابله با خجالت می‌تواند در این مورد به ما کمک کند و باعث افزایش اعتماد به نفس و در نهایت بهبود سلامت روان ما شود.

تاثیرات خجالت بر روابط و نقش خجالت در جامعه.

خجالت می‌تواند تاثیر مثبت و منفی روی روابط داشته باشد. خجالت می‌تواند به‌عنوان یک چسب اجتماعی عمل کند و باعث تقویت روابط شود.

خجالت باعث می‌شود که فرد احساسات خود را به شیوه‌ای قابل قبول از نظر اجتماع و همراه با احساس امنیت توسط طرف مقابل بیان کند. (تصور کنید اگر خجالت وجود نداشت، درخواست برای شروع یک رابطه چگونه می‌شد)

از طرف دیگر خجالت تاثیرات منفی روی روابط نیز دارد. افرادی که با شرم و خجالت زندگی می‌کنند از روابط، اجتماع و به‌طور کلی از موقعیت‌هایی که ممکن است در آن دچار خجالت‌زدگی شوند دوری می‌کنند.

این افراد به‌خاطر اینکه در موقعیت‌های اجتماعی آسیب نبینند هیچ‌گاه خودِ واقعی‌شان را به دیگران نشان نمی‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که شرم، افراد را به پنهان‌کاری سوق می‌دهد.

تأثیر منفی دیگری که خجالت بر روابط بین فردی می‌گذارد، به این صورت است که ممکن است فرد به دلیل خجالت کشیدن، شهامت بیان خواسته و مواضع واقعی خود را نداشته باشد و در نتیجه، در آینده عدم اطلاع طرف مقابل رابطه از مواضع فرد خجالتی، منجر به بروز تعارض می‌گردد.

چگونه بر خجالت غلبه کنیم؟ نحوه کنار آمدن با موقعیت‌های خجالت‌آور

در مواردی که خجالت برای فرد مشکل‌ساز شده است مهم است که اثرات روانی خجالت را بشناسیم و اقداماتی را برای کمک به کاهش تجربه هیجان خجالت انجام دهیم تا فرد بتواند عزت نفس خود را بهبود بخشد و اعتماد به نفس خود را بازیابد.

معمولا مردم سعی می‌کنند از قرار گرفتن در موقعیت‌های خجالت‌آور اجتناب کنند. اما خجالت چیزی است که حتی بر اثر یک اشتباه کوچک ممکن است برای هرکسی اتفاق بیفتد. اگر اتفاقی افتاد که باعث خجالت ما شد و احساس کردیم که از خجالت سرخ شده‌ایم بهتر است این موارد را امتحان کنیم:

1. با خودمان مهربان باشیم و در آن لحظه خودمان را سرزنش نکنیم

همه ما انسان هستیم و ممکن است اشتباه کنیم. اگر بخواهیم بخاطر هر اشتباه خودمان را تنبیه و سرزنش کنیم یک ذهنیت انتقادی نسبت به خود به وجود خواهیم آورد؛ این موضوع ممکن است روی اعتماد به نفس‌مان تاثیر منفی بگذارد.

با خودمان مهربان باشیم و فراموش نکنیم که «اشتباهات شخصیت ما را تعریف نمی‌کند». هیچ کس ما را آنطور که خودمان تصور می‌کنیم قضاوت نمی‌کند در واقع ما خشن‌ترین منتقدان خود هستیم، اما بهتر است اعتماد به نفس داشته باشیم و خودمان را کافی بدانیم. کسب مهارت خودآگاهی نیز می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی بیشتر با انواع عزت نفس در روان‌شناسی مقاله زیر را مطالعه کنید:

عزت نفس چیست؟

2. سعی کنیم مشکل یا وضعیت خاصی که باعث خجالت ما شده‌ است را برطرف کنیم یا با آن رو به رو شویم

وقتی خجالت می‌کشیم دو راه پیش روی ما قرار دارد، با آن مواجه شویم یا فرار کنیم. در صورتی که مرتکب اشتباه شده‌ایم بهتر است آن را بپذیریم یا اگر در موقعیتی هستیم که قابل اصلاح است بهتر است آن را اصلاح کنیم.

اجتناب یا فرار کردن ما از موقعیتی که از آن می‌ترسیم تنها احتمال بروز خجالت، شرم و اضطراب را بیشتر می‌کند. اما برعکس در صورتی که در همان لحظه با خجالت رو به رو شویم اعتماد به نفس ما بیشتر خواهد شد. در واقع در بسیاری از موقعیت‌ها اشکالی ندارد که بگوییم «خجالت می‌کشم»، «بهم ریخته‌ام» یا «می‌توانم دوباره آن را امتحان کنم؟»

3. آرامش خود را حفظ کنیم

وقتی در یک موقعیت خجالت‌آور قرار می‌گیریم، حفظ آرامش ممکن است کمی سخت باشد. تحمل اضطراب ناشی از این لحظه دشوار است اما حفظ آرامش می‌تواند کمک زیادی به ما بکند.

به‌عنوان مثال عذرخواهی کردن زمانی که اشتباهی مرتکب شده‌ایم یا ادامه دادن گفتگو در جهتی دیگر می‌تواند در حفظ آرامش به ما کمک کند.

یا اگر در جمعی هستیم، فاصله گرفتن از جمع برای چند دقیقه و انجام چند تمرین تنفسی می‌تواند برای حفظ آرامش ما مفید باشد. مطالعه در مورد مهارت مدیریت استرس در این زمینه بسیار مفید است.

4. نفس عمیق بکشیم

نفس عمیق تاثیر زیادی روی سلامت روان دارد. در موقعیت‌های خجالت‌آور تمرین نفس عمیق می‌تواند کمک زیادی به حفظ آرامش و کنترل اضطراب بکند. تنفس عمیق همچنین علائم فیزیکی ترس، احساس گناه و شرم را کاهش می‌دهد.

5. از موقعیت‌های خجالت‌آور درس بگیریم

وقتی یک موقعیت خجالت‌آور را پشت سر می‌گذاریم باید از آن درس بگیریم. به عنوان مثال موقعیتی را در نظر بگیرید که برای یک ارائه آماده نبوده‌ایم و باعث خجالت ما در یک جلسه کاری شده است. اگر از این اتفاق درس گرفته باشیم برای حضور در جلسه بعد خودمان را به‌خوبی آماده خواهیم کرد.

6. به آن بخندیم

استفاده از طنز یا شوخ‌طبعی یک سازوکار عالی برای مواجهه با موقعیت‌های خجالت‌آور است. یک مطالعه در سال 2016 که اثرات شوخ‌طبعی بر بیماران سرطانی را بررسی کرد، نشان داد که استفاده از شوخ طبعی برای مقابله با تجربیات شرم آور، ترسناک یا طاقت فرسا می‌تواند به ایجاد تمایل به حضور در اجتماع، کاهش احساس انزوا و تشویق به گفت‌وگوی صادقانه کمک کند.

استفاده از شوخ‌طبعی می‌تواند به ما کمک کند تا کنترل اوضاع را زمانی که در یک موقعیت خجالت‌آور هستیم دوباره به دست بگیریم. توجه به این نکته مهم است که استفاده از شوخ‌طبعی به‌عنوان یک مکانیزم مقابله با موقعیت خجالت‌آور با اجتناب از آن موقعیت متفاوت است. طنز و شوخ‌طبعی اغلب برای اینکه یک موقعیت ناراحت‌کننده کمتر آزارمان بدهد استفاده می‌شود.

نکته‌هایی برای کاهش خجالت در زندگی روزمره

• هیجانات خود را بشناسیم و آن را بپذیریم. تجربه هیجان خجالت را بدون شرمندگی و قضاوت ‌کردن خود بشناسیم و بپذیریم.
• موقعیت‌های خجالت‌آور را در ذهن بازسازی کنیم، اما این بار با دیدی مثبت. سعی کنیم کمی طنز و شوخ‌طبعی به آن اضافه کنیم و از آن درس بگیریم.
• به خودمان یادآوری کنیم که همه مردم موقعیت شرم‌آور را تجربه کرده‌اند و می‌کنند و ما تنها آدمی نیستیم که این هیجان را داریم.
• خودمان را با دیگران مقایسه نکنیم. زمانی که خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم ممکن است بیشتر روی کمبود‌ها و نقاط ضعف‌مان تمرکز کنیم و این تجربه خجالت را افزایش خواهد داد و روی اعتماد به نفس ما اثر منفی خواهد گذاشت.
• بر زمان حال تمرکز کنیم. به جای تمرکز بر لحظات شرم آور گذشته، بر لحظه حال و جنبه‌های مثبت زندگی خود تمرکز کنیم.
• از انتقاد بیش از حد از خود بپرهیزیم. به جای تمرکز بر کارهای اشتباهی که انجام داده‌ایم، روی درس‌هایی که می‌توانیم یاد بگیریم و اینکه چگونه می‌توانیم در آینده بهتر عمل کنیم تمرکز کنیم.
• انتظارات واقع بینانه‌ای داشته باشیم. همیشه همه چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود، اگر انتظارات بیش از حد از خود داشته باشیم و کارها درست پیش نرود، می‌تواند باعث خجالت ما شود.

تفاوت بین شرم و خجالت چیست؟

در زبان فارسی ما تقریبا شرم و خجالت را به یک معنی می‌دانیم اما در روان‌شناسی، با وجود اینکه خجالت و شرم خیلی شبیه به هم هستند، تفاوت‌هایی بین این دو پدیده وجود دارد. شرم اغلب دارای مضامین اخلاقی است اما خجالت چنین نیست.

خجالت بیشتر بر لحظه حال متمرکز است و معمولاً واکنشی است به یک موقعیت اجتماعی ناخوشایند یا غیرمنتظره. شرم بیشتر یک واکنش عاطفی به رفتاری است که نامناسب یا اشتباه تلقی می‌شود و اغلب طولانی‌تر است. شرم همچنین می‌تواند نوعی انتقاد از خود باشد، در حالی که خجالت بیشتر واکنشی به عوامل بیرونی است.

خجالت معمولاً به سرعت محو می‌شود، در حالی که شرم می‌تواند باقی بماند و منجر به احساس گناه و احساس بی‌کفایتی طولانی مدت شود.

آیا افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی هرگز احساس خجالت می‌کنند؟

افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی با فقدان همدلی و ناتوانی در درک احساسات دیگران مشخص می‌شود. بنابراین بعید است که این افراد بتوانند هیجانات دیگران مانند خجالت، غم، ترس، شرم یا احساس گناه را تجربه کنند؛ با آنها هم حس شوند؛ رفتار مناسب انجام دهند و هیچگونه بازدارنده رفتاری برای خودشان ندارند و از هر آزار آشکاری به دیگران نیز هیچ احساس گناه یا شرمی ندارد.

حتی بسیار حق به جانب هستند و به خودشان اجازه می‌دهند هر گونه تحقیر و توهین و تمسخر را به دیگران داشته باشند و اینگونه حقوق دیگران را نادیده می گیرند و از قوانین اجتماعی پیروی نمی کنند و بسیار خودخواه هستند.

زمانی که رفتار فرد آشکارا آزاردهنده است نیز هیچ شرم یا احساس گناهی در آنها مشاهده نمی‌شود. افراد عادی وقتی دیگران را فریب می‌دهند، دزدی یا تقلب می‌کنند یا دروغ می‌گویند، سطوح قابل توجهی از گناه، پشیمانی، حتی شرمندگی را احساس می‌کنند.

آیا ممکن است به‌جای شخص دیگری احساس خجالت کنیم؟

بله، این پدیده ای است که به‌عنوان «خجالت نیابتی» شناخته می‌شود. خجالت نیابتی از میزان توانایی همدلی ما ناشی می‌شود. در روان‌شناسی اصطلاحی وجود دارد به اسم «اثر نورافکن» که برای توصیف حالتی به کار می‌رود که فرد احساس می‌کند در مرکز توجه همه قرار دارد.

اما اصطلاح دیگری با عنوان «اثر نورافکن جانشین» نیز وجود دارد. این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که فرد از سوی شخص دیگری (که در نظر دیگران با وی همسو و هم‌فکر است، مانند همسر یا عضوی از خانواده) احساس خجالت و شرمندگی می‌کند. زمانی که رفتار یا اشتباه خجالت‌آور شخص دوم در مقابل افراد غریبه اتفاق بیفتد میزان و شدت این احساس خجالت و شرمندگی بیشتر خواهد بود.

خلاصه‌ای از آنچه گفته شد

در این مطلب از سایت برآیند به موضوع خجالت پرداختیم، مسئله‌ای که حتما همه ما آن را تجربه کرده‌ایم. گفتیم که هیجان خجالت یک هیجان طبیعی است و جنبه‌های مثبت و منفی دارد. حوزه‌هایی که خجالت بروز پیدا می‌کند و موقعیت‌های خجالت‌آور را بررسی کردیم و در مورد علل و نشانه‌های آن نیز توضیحاتی ارائه دادیم.

شاید مهم‌ترین موضوعی که در این مطلب به آن پرداخته شد تأثیر خجالت بر سلامت روان انسان باشد، زیرا خجالت می‌تواند تأثیر مستقیمی روی اعتماد به‌نفس فرد داشته باشد. در انتهای این مطلب نیز راهکار‌ها و نکاتی را ارائه دادیم که برای مقابله با خجالت و شرمندگی کمک زیادی به‌ما خواهد کرد.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجم