نوجوانی و بلوغ چیست؟

دوران نوجوانی و فرایند بلوغ، دوره‌ی پر تلاطمی است که پتانسل‌های بزرگی در آن وجود دارد. نوجوانی زمانی ایده‌آل در زندگی افراد است که به دلیل تغییراتی که در مغز اتفاق می‌افتد، بهترین موقع برای کسب و حفظ مهارت‌های جدید است. موضوع مهم در رابطه با بلوغ، داشتن درک درست از این دوره است تا بتوانیم برخوردی مناسب با نوجوانان داشته باشیم.

معمولا به بخش ظاهری و تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ که به موجب آن بدن یک کودک به بدن یک شبه بزرگسال تبدیل شود توجه بیشتری نسبت به تغییرات روانی و شخصیتی می‌شود؛ اما باید دقت شود که به همان میزان که فرد از نظر جسمی رشد و تغییر پیدا می‌کند، عواطف و احساساتش‌ نیز درگیر می‌شود و تغییر پیدا می‌کند.

توجه یا عدم توجه به موضوع بلوغ و مشکلات و مسائل دوران نوجوانی می‌تواند روی سلامت روان فرد تاثیر به‌سزایی بگذارد؛ زیرا نوجوانی یک دوره‌ی حساس و تاثیر‌گذار در زندگی هر شخص است.

هدف ما در این مطلب از سایت برآیند این است که به شما یک دید جامع و علمی در رابطه با بلوغ بدهیم. دوران نوجوانی و بلوغ از آن دسته از موضوعات است که تاثیر آن بر مشکلات روانی، نسبت به عوامل دیگر، در مردم عادی و گاهی حتی متخصصان به خاطر سخت بودن شرایط این دوره سنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ما در این مطلب از برآیند ابتدا چهار مورد از تعاریف علمی بلوغ را بیان خواهیم کرد‌ و هدف از بلوغ را توضیح خواهیم داد. سپس به تغییرات و مسائلی که دوران نوجوانی و بلوغ به همراه خود دارد خواهیم پرداخت و همچنین در انتهای مطلب به نکاتی که نیاز است والدین در برخورد با نوجوانان رعایت کنند اشاره خواهیم کرد.

تعریف بلوغ (Adolescence)

در سال 1904 جی استنلی هال در کتاب خود با عنوان، نوجوانی: روان‌شناسی آن و رابطه آن با فیزیولوژی، انسان شناسی، جامعه شناسی، جنس، جنایت، دین و آموزش، بلوغ یا دوره نوجوانی را از سن 14 تا 24 سالگی بیان می‌کند.

بعد از آن در سال 1965 سازمان جهانی بهداشت(WHO) در مقاله‌ای با عنوان مشکلات سلامتی در دوره بلوغ و نوجوانی، شروع دوره نوجوانی را 10 سالگی و پایان آن را 20 سالگی در نظر گرفت. کاتارینا سالملا-آرو در سال 2011 در تحقیقی با عنوان مراحل بلوغ بیان می‌کند که نوجوانی مرحله گذار از کودکی به بزرگسالی است که می‌شود آن را بین 11 تا 19 سالگی در نظر گرفت.

فردی که در حال گذراندن دوره نوجوانی است، یا همان نوجوان، نه تنها رشد و تغییر جسمانی را تجربه می‌کند، بلکه درگیر تغییرات و رشد عاطفی، روانی، اجتماعی و ذهنی نیز می‌شود. سالملا آرو در پژوهش اش دوره نوجوانی را در سه مرحله طبقه‌بندی کرده است. این طبقه‌بندی عبارت است از:

• اوایل نوجوانی (سن تقریبی 11 تا 13 سال)
• اواسط نوجوانی (سن تقریبی 14 تا 17 سال)
• اواخر نوجوانی (سن تقریبی 17 تا 19 سال)

در سال 2015 شیکا کاپور (DR. SHIKHA KAPUR‬) در مقاله‌ای با عنوان بلوغ: مرحله گذار بیان می‌کند که دوره نوجوانی از حدود 10، 11 یا 12 سالگی آغاز می‌شود و بین 18-21 سالگی به پایان می‌رسد.

همچنین موضوع مهم دیگری که در این مقاله به آن پرداخته این است که برای داشتن درک کاملی از بلوغ در هر جامعه‌ای نیاز است که آن جامعه را از منظرهای تاریخی،‌ انسان شناسی، روان‌شناسی، جامعه شناسی، میراث فرهنگی و سنت بررسی کرد.

شیکا کاپور بیان می‌کند:

نوجوانی فقط مربوط به سن نیست که نشان دهنده آغاز یا پایان آن باشد. در واقع نوجوانی مرحله‌ای از زندگی است که هدف آن رسیدن فرد به نقاط عطف مهمی در زندگی او است. تغییرات مختلفی بین سنین کودکی و بزرگسالی رخ می دهد و این دگردیسی را می‌شود شبیه به پروانه‌ای دانست که پیله خود را زمانی که دیگر کرم نیست و تغییر کرده ترک می‌کند.

با توجه به تمام دیدگاه‌های ارائه شده، بهتر است که بلوغ را مرحله ای جدا از کودکی و بزرگسالی نامگذاری کنیم و آن را نوجوانی نام دهیم. این مرحله به تدریج انسان را آماده ایفای نقش‌های بزرگسالی می‌کند.

چگونگی این گذار در زندگی انسان‌ها وابسته به به فرهنگ آن جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند. همچنین اینکه چه آموزش‌هایی اعم از رسمی یا غیر رسمی در اختیار افراد جامعه (چه آنهایی که در حال گذراندن این دوره از زندگی هستند یعنی نوجوان‌ّها و چه آنهایی که با نوجوان‌ها در ارتباط‌ هستند اعم از والدین و معلمان) قرار می‌گیرد نیز بر بلوغ تاثیر گذار است.

هدف از بلوغ چیست؟

رابرت جی. هاویگرست در نظریه خود بیان می‌کند که انسان‌ها در طول زندگی تغییر می‌کنند. به راحتی می‌توان فهمید که یک نوزاد با یک نوجوان و یک بزرگسال بالغ متفاوت است.

فرآیند تغییر و رشدی که افراد در زندگی طی می‌کنند به شکلی است که می‌توان گفت با افزایش سن، توانایی‌های انسان یچیده‌تر می‌شود و توسعه پیدا می‌کند. نظریه توسعه هاویگرست بیان می‌کند که تغییر و رشد در تمام طول زندگی، از تولد تا مرگ، پیوسته وجود دارد.

نظریه هاویگرست به طور کلی دارای شش مرحله است که در پایان هر مرحله، هاویگرست توانایی‌هایی را در تئوری خود آورده که بیان کننده توسعه توانایی انسان بعد از اتمام آن مرحله است. برای مثال در مرحله اول رشد که دوران کودکی است، کسب مهارت راه رفتن را قرار داده است.

اما همانطور که می‌دانید بحث ما در این مطلب صرفا درباره دوره بلوغ است؛ بنابراین در ادامه با استنباط از وظایف رشدی نظریه هاویگرست، هشت مورد از تغییراتی که در دوران بلوغ رخ می‌دهد را آورده‌ایم (منبع: شیکا کاپور،2015):

1. دستیابی به روابط جدید و بالغ‌تر با افراد هم‌سن در هر دو جنس.
2. دستیابی به نقش اجتماعی مردانه یا زنانه.
3. پذیرش شکل ظاهری و اندام خود و استفاده از بدن به طور مؤثر.
4. دستیابی به استقلال عاطفی.
5. آمادگی برای ازدواج و زندگی مشترک.
6. آماده شدن برای شغل یا حرفه.
7. کسب مجموعه‌ای از ارزش‌ها و نظام اخلاقی به عنوان راهنمای رفتار؛ داشتن یک ایدئولوژی.
8. تمایل و دستیابی به رفتار مسئولانه اجتماعی.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

در فرآیند بلوغ، نوجوانان با چه تغییراتی دست و پنجه نرم می‌کنند؟

تغییرات فیزیکی،‌ شناختی، اجتماعی و اخلاقی از جمله تغییراتی است که در دوره نوجوانی وجود دارد. در ادامه توضیحی در رابطه با عملکرد هر کدام از این تغییرات آورده‌ایم:

تغییرات فیزیکی

تغییرات فیزیکی که در دوره نوجوانی اتفاق می‌افتد به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته اول تغییراتی درونی‌ است که قابل مشاهده نبوده و دسته دوم به راحتی قابل مشاهده است. این تغییرات از طریق فرآیند بلوغ در بدن اتفاق می‌افتد و عامل آن ترشح برخی هورمون‌ها در مغز است.

این هورمون‌های آزاد شده در همه نوجوانان یکسان است اما تفاوت در سطح هورمون‌ها منجر به نتایجی متفاوت در مردان و زنان می‌شود. نکته مهم در رابطه با تغییرات فیزیکی در دوره بلوغ آن است که نوجوان را از بدن دوران کودکی به بدن یک بزرگسال منتقل می‌کند و به آنها توانایی تولید مثل می‌دهد.

همانطور که می‌دانید تغییرات فیزیکی در زنان و مردان متفاوت است. این تغییرات فیزیکی در دوره نوجوانی علاوه بر خود فرد برای دیگران هم این پیام را دارد که این فرد دیگر کودک نیست.

رشد شناختی و تغییرات در مغز

رشد شناختی به تغییراتی در مغز اشاره دارد که نوجوانان را برای تفکر و یادگیری آماده می‌کند. این تغییرات در مغز توانایی‌های نوجوانان را در تصمیم‌گیری و اجرای تصمیمات تقویت می‌کند.
رشد شناختی، مانند رشد جسمانی، برای هر نوجوانی با سرعت متفاوتی اتفاق می‌افتد. در نتیجه باید توجه داشته باشیم که نوجوانان هم سن ممکن است مهارت‌های تفکر و استدلال یکسانی نداشته باشند. عواملی که بر رشد شناختی نوجوانان و نحوه

تفکرشان تاثیر می‌گذارد عبارتند از:

• اختلال یادگیری:اعم از اختلال خواندن، اختلال ریاضی، نارساخوانی و اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) می‌تواند بر رشد شناختی تأثیر بگذارد.
• اختلالات سلامت روان و مصرف مواد مخدر که در قسمت بعد در رابطه با آن توضیح خواهیم داد نیز بر رشد شناختی نوجوانان تاثیر گذار هستند.

پیشنهاد مطالعه

برای بهبود مهارت یادگیری مقاله زیر را بخوانید:

مهارت یادگیری چیست؟

تغییرات اجتماعی

در طول دوره نوجوانی،‌ نوجوانان نقش‌های محدود دوران کودکی خود را ترک می‌کنند و به سمت نقش‌هایی با مسئولیت بیشتر جذب می‌شوند.

تغییر اجتماعی نقش‌ها شامل دو مورد زیر است:

1. نوجوانان دایره‌‌ی اجتماعی خود را به واسطه اینکه وارد جامعه می‌شوند گسترش می‌دهند. کودکان خردسال بیشتر وقت خود را با خانواده خود می‌گذرانند، ولی بعد از اینکه بزرگ می‌شوند و وارد مدرسه می‌شوند حلقه اجتماعی آنها کمی بزرگتر می‌شود.

به همین ترتیب با رسیدن به دوره بلوغ و نوجوانی، شبکه‌ افرادی که نوجوانان با آنها در ارتباط هستند از مدرسه هم فراتر می‌رود و شامل گروه‌های ورزشی، تیم‌های دانشجویی، مشاغل و سایر فعالیت‌ها می‌شود. با گسترش حلقه‌‌ی اجتماعی، نوجوانان زمان کمتریرا با خانواده خود می‌گذرانند و بیشتر روی همسالان خود تمرکز کنند.

2. نوجوانان نقش‌های اجتماعی بیشتری را قبول می‌کنند و حضور خود را در اجتماع گسترش می‌دهند. تغییراتی که نوجوانان در مغز، عواطف و بدن خود تجربه می‌کنند، آنها را به سمت ایفای نقش‌های اجتماعی پیچیده‌تر سوق می‌دهد. نوجوانان ممکن است نقش‌های جدیدی را به‌عهده بگیرند، مانند گرفتن مسئولیت رهبری یک گروه در مدرسه.

پیشنهاد مطالعه

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش‌های بهبود و مدیریت رابطه مقاله زیر را مطالعه کنید:

روابط بین فردی چیست؟

تغییرات اخلاقی

تغییراتی که در مغز در زمان بلوغ اتفاق می‌افتد موجب می‌شود که نوجوانان به دنیای اطراف خود بیشتر دقت کنند و همچنین در رابطه با چرایی موضوعات تفکر کنند.

این تحقیق و تفکر در ذهن نوجوانان باعث می‌شود، که آنها در رابطه با اینکه چگونه می‌خواهند با دنیای اطراف خود تعامل داشته باشند تصمیم بگیرند. به همین ترتیب اخلاق و ارزش‌ها در دوره نوجوانی تغییر پیدا می‌کند.

نوجوانان در دوره بلوغ با چه مسائل و مشکلاتی درگیر هستند؟ وظیفه والدین در قبال نوجوانان

نوجوانان در دوران بلوغ با مشکلات عاطفی، مصرف مواد مخدر و اعتیاد، مشکلات سلامتی و مشکلات روانی در گیر هستند که زیر به طور کامل توضیح می‌دهیم.

مشکلات عاطفی

ترشح هورمون در فرآیند بلوغ هم باعث تغییرات جسمی می‌شود و هم از نظر احساسی نوجوان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از آنجایی که نوجوانی دوره ای بین بزرگسالی و کودکی است، نوجوان در مورد نقش خود در جامعه و خانواده سردرگم می‌شود.

نوجوان ممکن است گیج شود و نتواند بین قبول مسئولیت‌ به عنوان یک بزرگسال در حال رشد و خواسته‌های خود در دوران کودکی تمایز قائل شود. همچنین ترشح هورمون‌های مختلف در دوران بلوغ ممکن است موجب شود نوجوانان بیش از حد احساساتی شوند. ممکن است برای هر موضوع ساده بسیار خوشحال یا غمگین شوند.

ما در برخورد با موضوعات عاطفی نوجوانان باید نکات زیر را در نظر داشته باشیم:

• به آنها کمک کنیم تا از خودشان مراقبت کنند. به نوجوانان توضیح دهیم که اشکالی ندارد که اگر در بعضی از موقعیت‌ها به شدت خوشحال، ناراحت و عصبانی می‌شوند.
• آنها را به ورزش تشویق کنیم زیرا فعالیت بدنی به حفظ سطح سروتونین (نوعی انتقال‌دهنده‌ی عصبی) که باعث به وجود آمدن احساس خوب و شادی می‌شود کمک می‌کند.
• اجازه دهیم آزادانه صحبت کنند. بدون قضاوت به آنها گوش دهیم و زمانی که برای آن آمادگی ندارند از نصیحت کردن آنها بپرهیزیم. آموختن مهارت همدلی می‌تواند در نحوه برخورد صحیح با نوجوانان به ما کمک کند.
• تجربیات خود را در مورد بلوغ با آنها به اشتراک بگذاریم.
• آنها را به انجام دادن فعالیت‌های خلاقانه تشویق کنیم، این‌کار به آنها کمک می‌کند تا احساسات خود را کنترل کنند.

مصرف مواد مخدر و اعتیاد

نوجوانان آسیب پذیر هستند و ممکن است به‌راحتی در مسیر اشتباه قرار بگیرند. سوء مصرف مواد یا اعتیاد یکی از بزرگترین مشکلاتی است که والدین و نوجوانان در سراسر جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

فشار همسالان (انجام کاری برای مورد تایید قرار‌ گرفتن توسط دوستان) یکی از عوامل مهمی است که نوجوانان را به سمت کشیدن سیگار و مصرف الکل یا مواد مخدر سوق می‌دهد. چیزی که ممکن است با عنوان یک “هیجان” شروع شود، اگر کنترل نشود می‌تواند به یک عادت تبدیل شود مخصوصا در دوران نوجوانی.

این نکته را در نظر داشته باشید که، اگر کسی در خانه سیگار می کشد یا مشروب می‌نوشد، می‌تواند الگوی نوجوان شما شود. همچنین اعتماد به نفس ضعیف و دسترسی آسان به موادی مانند سیگار، الکل، مواد مخدر هم ممکن است وسوسه امتحان کردن این مواد را افزایش دهد.

البته ارتباط بین سلامت روان و رفتارهای تنش زا و مصرف مواد مخدر اثبات شده است و اختلالات چون بیش فعالی و دوقطبی می تواند باعث این رفتارهای مخرب را تشدید نماید که نیاز به درمان دارویی و روان‌درمانی همزمان است.

در مواردی غیر از اختلالات مناسب‌ترین برخورد در این مورد این باشد که از همان ابتدا مراقب رفتار نوجوانان باشیم ولی جاسوسی آنها را نکنیم. آنها را متهم به هیچ تخلفی نکنیم. آنها را به صحبت صادقانه تشویق کنیم. به آنها بگوییم که چه نگرانی‌هایی در رابطه با موضوعاتی مانند اعتیاد داریم و مشکل را با احترام و مهربانی با آنها در میان بگذاریم.

مشکلات سلامتی

همانطور که توضیح دادیم نوجوانان از نظر عاطفی و جسمی آسیب‌پذیر هستند. بدون تغذیه و مراقبت‌های بهداشتی مناسب، ممکن است نوجوانان در دوره بلوغ در خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی قرار بگیرند.

معمولا در دوره بلوغ نوجوانان درگیر انجام فعالیت‌های متنوعی هستند و از یک فعالیت به فعالیت دیگر می‌پرند؛ به همین دلیل ممکن است زمان کمی برای غذا خوردن یا استراحت برای خود در نظر بگیرند. همین امر موجب می‌شود عادات غذایی ناسالم را در پیش بگیرند و مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را در طول روز دریافت نکنند.

در موارد دیگر به‌ویژه دختران نوجوانی که نگران وزن و ظاهر خود هستند، ممکن است به اختلالاتی مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی مبتلا شوند. مسئله بعدی تاثیر گذار روی تغذیه سالم نوجوانان، استرس است. استرس علاوه بر اشتها و خوراک نوجوانان، روی خواب کافی و مناسب نیز تاثیر دارد و ممکن است موجب بی‌خوابی در نوجوانان شود.

تشویق نوجوانان به یادگیری مهارت مدیریت استرس راهکار خوبی برای مقابله با این مسئله است. بهترین برخورد یا راه حل برای حل مشکل تغذیه و خواب نوجوانان این است که به عنوان والدین رژیم غذایی سالمی داشته باشیم، ورزش کنیم و به موقع بخوابیم تا الگوی مناسبی برای نوجوان خود باشیم؛ و در هر صورت از نظر احساسی در کنار آنها باشیم.

مشکلات روانی

تحقیقات نشان داده است که حدود 50 درصد از اختلالات سلامت روانی که بزرگسالان دارند، از سن 14 سالگی شروع می‌شود. همچنین، یک سوم آمار مرگ و میر نوجوانان، خودکشی ناشی از افسردگی است (سازمان جهانی بهداشت(WHO)).

همچنین در سال 2001 تحقیقی با عنوان اختلالات اضطرابی و خلقی در کودکان و نوجوانان انجام شد که نتایج آن بیان می‌کرد: «شایع‌ترین اختلالات روانی در دوران نوجوانی، اختلالات اضطرابی و خلقی است». در رابطه با اختلالات مرتبط با افسردگی در دوره بلوغ، نتایج حاکی از آن بود که دختران ممکن است نسبت به پسران آسیب پذیری بیشتری داشته باشند.

در رابطه با همین موضوع، یعنی اختلالات روانی در دوره بلوغ، پژوهشی با عنوان اختلالات روانی در ابتدای نوجوانی در سال 2022 انجام شده است و این تحقیقات نشان می‌دهد که اوایل نوجوانی مستعد ایجاد مشکلاتی برای سلامت روان است و متاسفانه بخش زیادی از نوجوانان از این مشکلات رنج می‌برند. اختلالات روانی که کریستین شاینز در تحقیقاتش به آنها اشاره کرد عبارتند از: افسردگی، اختلالات اشتها، خودزنی(NSSI) و افکار و رفتارهای خودکشی (STBS).

از مشکلات روانی دیگری که ممکن است نوجوانان دچار آن شوند مشکل عزت نفس یا اعتماد به نفس پایین است. اینکه نوجوانان نسبت به رنگ پوست، زیبایی صورت و اندام خود چه نظری دارند، در آنها احساس حقارت و حتی برعکس آن برتری نسبت به دیگران را ایجاد می‌کند.

آموختن مهارت خودآگاهی و آشنایی درست با مفاهیمی مانند عزت نفس و اعتماد به نفس می‌تواند راه حل مشکل مذکور باشد. همچنین عملکرد ضعیف در تحصیلات و ضریب هوشی پایین نیز می‌تواند نوجوانان را بی‌انگیزه کند و در آنها نگرش “من به اندازه کافی خوب نیستم” نسبت خود ایجاد کند.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری تکنیک‌های تقویت اعتماد به نفس حتما مقاله زیر را بخوانید:

اعتماد به نفس چیست؟

راه‌حل درست در رابطه با احتمال ابتلا به اختلالات روانی در نوجوانان این است که احساسات آنها را از بین نبریم و به خواسته‌ها و واکنش‌های آنها توجه کنیم، زیرا بی‌توجهی به احساسات نوجوانان می‌تواند موجب دور شدن نوجوانان از ما شود و اوضاع را بدتر کند.
آنها را تشویق کنیم تا با ما ارتباط صادقانه برقرار کنند. برای این کار باید با آنها در فضا و شرایط مناسب صحبت کنیم.

به این موضوع آگاه باشیم که بدخلقی و عصبانیت در دختران و پسران نوجوان طبیعی است؛ اما اگر از یک حدودی فراتر برود شک برانگیز است.

البته شناسایی علائم اختلالات روانی در نوجوانان کار آسانی نیست و حضور یک روان‌شناس در دوران نوجوانی به عنوان یک مشاور و یا درمانگر می‌تواند کمک بسیار بزرگی برای یک نوجوان باشد.

پذیرش یک روان‌شناس برای نوجوان شاید کار سختی باشد و والدین لازم است که از همان ابتدای دوران کودکی با روان‌شناس در ارتباط بوده تا پذیرش آن برای نوجوان راحت‌تر باشد.

جمع‌بندی

در این مطلب از سایت برآیند به توضیح یکی از حساس‌ترین و تاثیرگذارترین مرحله‌های رشد انسان یعنی مرحله نو‌جوانی و بلوغ پرداختیم. بلوغ مرحله‌ای است که فرد را از دوران کودکی جدا می‌کند و در مسیر رسیدن به دوران بزرگسالی قرار می‌دهد.

فرد در دوران نوجوانی نه کودک است که تماما نیازمند کمک بزرگسالان باشد و نه بزرگسال که بخواهد مسئولیت کامل زندگی و مسائلش را بر عهده بگیرد.

به همین دلیل دوران بلوغ برای نوجوانان همراه با سردرگمی است. در این مطلب بعد از بیان تعریف و اهداف بلوغ، در رابطه با تغییرات و مشکلات روانی مرتبط با نوجوانی توضیحاتی ارائه دادیم. همچنین نکاتی را در رابطه با برخورد صحیح والدین با نوجوانان بیان کردیم.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجم