احساس ارزشمندی چیست و چگونه آن را تقویت کنیم؟

آیا تاکنون از خودمان پرسیده‌ایم که ارزشمندی انسان به چه چیز‌هایی بستگی دارد؟ واقعاً چرا انسان باید برای خودش ارزش قائل شود؟ این موضوع چقدر اهمیت دارد؟ چگونه می‌توان حس ارزشمند بودن را در درون خود پیدا کرد؟ ارزشمند بودن یک احساس درونی است یا به عواملی خارج از ذهن ما بستگی دارد؟

ما در این مطلب قصد داریم به همه‌ی این سؤالات پاسخ دهیم. احساس ارزشمندی یک گام مهم برای رسیدن به خودآگاهی است و همان طور که در مقالۀ مربوط به خودآگاهی به آن اشاره کردیم، خودآگاهی باعث افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس می‌شود. بنابراین می‌توانیم احساس ارزشمندی را یک پیش‌نیازِ مهم در راستای رسیدن به خودآگاهی و افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس و در نتیجه توسعه فردی به شمار بیاوریم.

احساس ارزشمندی چیست؟

انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، می‌گوید:

احساس ارزشمندی، ارزیابی‌ از خودمان به عنوان یک انسان توانا و ارزشمند است. انسانی که شایستۀ توجه و احترام باشد.

و در وبسایت دانشگاه کارولینای شمالی ویلمینگتون، حس ارزشمندی به این شکل تعریف شده است:

این یک احساس درونی است و به ما می‌گوید که شایستۀ “دوست داشته شدن” هستیم.

اکنون که دو تعریف از احساس خودارزشمندی در روانشناسی بیان کردیم لازم می‌دانیم به این نکته نیز اشاره کنیم که احساس ارزشمندی در زبان انگلیسی با عنوان Self-worth شناخته می‌شود. اما احتمال دارد ما با عبارت Self-value نیز بارها برخورد کرده باشیم. این دو کلمه از لحاظ معنی آنقدر به‌هم نزدیک هستند که به‌جای هم به‌کار برده می‌شوند. اما اگر بخواهیم به تفاوت جزئی که بین آنها وجود دارد اشاره کنیم به تعریفی که وبسایت دیکشنری مریام ارائه کرده است استناد می‌کنیم:

Self-worth: احساسی است که می‌گوید ما انسان خوبی هستیم که شایسته‌ی احترام است. دقت کنیم که Self-worth به عنوان یک احساس شناخته می‌شود، احساس ارزشمندی درونی. از سوی دیگر Self-value بیشتر به جنبه‌ی رفتاری موضوع اشاره دارد؛ یعنی به نحوه رفتار ما نسبت به چیز‌هایی که برای آنها ارزش قائل هستیم، از جمله خودمان. منظور نحوه‌ی رفتارمان با خود است نه اینکه در مقابل دیگران چه حسی نسبت به خود داریم. (Stosny, 2014)

کلماتی مانند محبت، احترام، عشق و توجه، معمولاً به روابط‌‌‌مان با دیگران برمی‌گردد؛ اما احساس ارزشمندی معیاری است برای سنجشِ میزان احترام و عشق به خود و ارزشمند دانستن خودمان. میزان حس ارزشمندی می‌تواند در یک فرد زیاد یا کم باشد. احساس ارزشمندی و عزت نفس با هم رابطه‌ای مستقیم دارند.

افراد با احساس ارزشمندی بالا تمایل دارند تا اعتماد به نفس و عزت نفس بیشتری داشته باشند (فرهنگ لغت روانشناسی APA). از سوی دیگر افرادی که حس ارزشمندی پایینی دارند، یعنی همیشه خود را به شدت مورد قضاوت قرار می‌دهند و به عبارت دیگر به خود سخت می‌گیرند، به جای نقاط قوت و توانایی‌های خود، بیشتر روی اشتباهات و کاستی‌های‌شان تمرکز دارند (وبسایت دانشگاه کارولینای شمالی ویلمینگتون).

دکتر سابرینا رومانوف می‌گوید:

اینکه ما احساس لیاقت و ارزشمندی داشته باشیم، بسیار مهم است. زیرا حس ارزشمندی روی هر کاری که انجام می‌دهیم، از روابط‌مان گرفته تا شغل، احساسی که نسبت به خودمان داریم و نگاه دیگران به ما تأثیر می‌گذارد.

چه عواملی بر احساس ارزشمندی انسان تأثیر می‌گذارد؟

دکتر سابرینا رومانوف می‌گوید: احساس ارزشمندی یک مفهوم ذهنی است که می‌تواند بر اساس متغیرهای زیادی تغییر کند. به گفته دکتر رومانوف، موارد زیر برخی از عواملی هستند که ممکن است بر احساس ارزشمندیِ فرد تأثیر بگذارند:

• باورها و ارزش‌های اصلی
• افکار و احساسات
• عواطف و سلامت روان
• تجربیات و تعامل با دیگران
• روابط گذشته و حال
• سلامت و آمادگی جسمانی
• شغل و حرفه
• فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها
• نقش فرد در جامعه و موقعیت اجتماعی وی
• وضعیت مالی
• ظاهر فیزیکی
• تجربیات دوران کودکی

پیشنهاد مطالعه

برای اینکه خودتان را بیشتر بشناسید حتما مقاله زیر را مطالعه کنید::

خودشناسی چیست؟

چگونه میزان احساس ارزشمندی خود را بسنجیم؟

دکتر رومانوف می‌گوید: اگر می‌خواهیم میزان ارزشمندی خود را بسنجیم، پرسیدن سؤالات زیر ممکن است مفید واقع شود:

• چقدر خودمان را دوست داریم، به خودمان احترام می‌گذاریم و برای خود ارزش قائل هستیم؟
• از کدام کلمات برای توصیف خود برای یک غریبه استفاده می‌کنیم؟
• وقتی به خودمان فکر می‌کنیم، آیا افکار ما به طور کلی مثبت هستند یا منفی؟ یا جایی در این بین؟
• آیا معتقدیم که لایق محبت، احترام و توجه دیگران هستیم؟

پرسیدن این سؤالات از خودمان می‌تواند به ما کمک کند تا به درون خود بهتر نظاره کنیم و میزان احساس ارزشمندیِ خود را به دست آوریم. همانطور که این افکار را بررسی می‌کنیم، فکر کردن در مورد اینکه افکار و باورهای ما در مورد احساس ارزشمندی‌مان از کجا سرچشمه گرفته‌اند نیز می‌تواند مفید باشد.

اهمیت افزایش احساس ارزشمندی

افزایش حس ارزشمندی در انسان به دلایل متعددی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که نه تنها بر شادی و سلامتِ روانی انسان تأثیر می‌گذارد، بلکه بر روابط بین فردی و بهره‌وریِ ما نیز اثر مستقیم دارد.

1. سلامت روان و رفاه

احساس مثبت نسبت به خود، ارتباط تنگاتنگی با سلامتِ روان دارد و می تواند به افراد کمک کند تا استرس را بهتر کنترل کنند، سریع‌تر از شکست‌ها بهبود یابند و به طور کلی از زندگی، بیشتر لذت ببرند. از سوی دیگر، احساس ارزشمندی پایین، با طیفی از مسائل بهداشت روان مانند: اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی مرتبط است. بنابراین، پرورش یک احساس قوی از ارزشمند بودن، می‌تواند یک مؤلفه مهم در ارتقای سلامت روان باشد.

2. روابط

افرادی که احساس ارزشمندی بالایی دارند، روابط سالم‌تری دارند. آنها معمولاً مرزها را تعیین می‌کنند، نیازهای خود را به طور مؤثر بیان و از موقعیت‌های سمی دوری می‌کنند.

3. بهره‌وری و موفقیت

عزت نفس، محرک کلیدی انگیزه است. باور به توانایی‌های خود می‌تواند فرد را در جهت تعیین اهداف بلندپروازانه، پایداری در مواجهه با موانع و در نهایت رسیدن به موفقیت افزایش دهد. برعکس، احساس ارزشمندی پایین می‌تواند منجر به خود خرابکاری، به تعویق انداختن کار یا تسلیم شدن آسان شود.

4. تأثیر اجتماعی

در سطح اجتماعی، ترویج این مهارت می‌تواند منجر به ایجاد جوامع برابرتر و مهربان‌تر شود. وقتی افراد به ارزش خود باور داشته باشند، بیشتر به ارزش دیگران احترام می‌گذارند و در برابر نابرابری و بی‌عدالتی می ایستند.

در نتیجه، پرورش احساس ارزشمندی در افراد برای رشد شخصی، سلامت روان، روابط اجتماعی و رفاه کلی جامعه، بسیار مهم است.

مزایای حس ارزشمندی

افرادی که دارای احساس لیاقت و ارزشمندی بالا هستند همیشه یک حس اعتماد به نفس را همراه خود دارند که این حس به آنها می‌گوید، مهم نیست چه مشکلی پیش روی‌شان قرار می‌گیرد، آنها توانایی مدیریت‌کردن آن را خواهند داشت. این افراد نقاط قوت و زمینه‌هایی که می‌توانند در آنها پیشرفت کنند را می‌شناسند و اجازه نمی‌دهند که کاستی‌ها و ضعف‌های‌شان، هویت آنها را تعیین کند. آنها از دنبال کردن فرصت‌هایی که پیش روی‌شان قرار می‌گیرد، نمی‌ترسند و به توانایی خود ایمانی معقول دارند.

حس ارزشمندی، همچنین، تاثیر زیادی روی پویایی روابط بین فردی دارد. به عنوان مثال: فردی را در نظر بگیریم که با او بدرفتاری می‌شود. شخصی که احساس ارزشمندی پایینی دارد ممکن است خود را سرزنش کند؛ در حالی که فردی با احساس ارزشمندی سالم، احتمالاً خود را مستحق این رفتار نمی‌داند.

بنابراین میزان حس ارزشمندی، تأثیر زیادی بر تفسیر افراد از رویداد‌ها و رفتار‌ها در روابط دارد. داشتن حس ارزشمندیِ بالا یا بهتر است بگوییم حس ارزشمندی مثبت به افراد کمک می‌کند تا حد و مرز‌هایی را در مورد نحوۀ برخورد دیگران با آنها مشخص کنند.

در واقع یادگیری اینکه چگونه از دیگران بخواهیم تا به ما احترام بگذارند چیزی است که دیگران را به احترام گذاشتن به ما وادار می‌کند. طبق یک مطالعه در سال 2017، حس ارزشمندی مثبت با حسِ بهتری نسبت به خود داشتن و رضایت از زندگی مرتبط است.

پیشنهاد مطالعه

برای شناسایی نقاط قوت و ضعف خود مقاله زیر را مطالعه کنید:

چگونه نقاط ضعف و نقاط قوت خود را شناسایی کنیم؟

معایب حس ارزشمندی پایین

حس ارزشمندی پایین با دیدگاه منفی نسبت به خود و عدم اعتماد به توانایی‌های خود مشخص می‌شود. نتیجۀ این دیدگاهِ منفی چیست؟

• ترس دائمی از شکست
• مشکل در پذیرش نظرات مثبت
• تمرکز نامتناسب بر نقاط ضعف

شخصی با حس ارزشمندی پایین، تمایل زیادی به نالایق دانستن خود و بالا نشان دادنِ ارزش دیگران دارد. بنابراین ممکن است چنین شخصی نیازهای خود را به حداقل برساند، اجازه دهد مرزهایش زیر پا گذاشته شود و برای خشنود کردن دیگران از مسیر اصلی زندگی خود خارج شود و به عبارتی برای دیگران زندگی کند.

تحقیقات نشان می‌دهند که حس ارزشمندیِ پایین، ارتباط زیادی با افسردگی و اضطراب دارد. همچنین تحقیقات دیگری بیان می‌کند که افراد دارای حس ارزشمندی پایین ممکن است علائمی مانند بی‌حوصله‌بودن، تحریک‌پذیری، اضطراب، خستگی، تغییر وزن، مشکلات خواب، و ناتوانی در تمرکز را تجربه کنند.

ویژگی‌های فردیِ کسانی که احساس ارزشمندی بالایی دارند

افرادی که احساس ارزشمندی بالایی دارند، ویژگی‌های فردی مثبتی نیز دارند. از جمله‌ی این ویژگی‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. برخورداری از اعتماد به نفس تزلزل ناپذیر
2. تاب‌آوری عاطفی
3. آسوده‌ خاطر بودن
4. باور به این که «من انسان ارزشمندی هستم.»
5. توانایی “نه” گفتن به چیزهایی که در زندگی او به عنوان یک شخص ارزشی ندارد.
6. به راحتی اسیر روابط سمی نمی‌شود
7. بالا بودن مسئولیت‌پذیری
8. شناخت توانایی‌ها
9. استقلال در امور
10. هدفمندی

تکنیک‌های بهبود حس ارزشمندی

درمانگران و روانشناسان برای بهبود و تقویت احساس ارزشمندی در افراد، تکنیک‌هایی را پیشنهاد می‌کنند. همه‌ی این تکنیک‌ها در یک چیز با هم مشترک هستند؛ اینکه باعث می‌شوند فرد احساس بهتری نسبت به خود داشته باشد و خود را ارزشمند ببیند. در ادامه، تکنیک‌هایی که دکتر رومانوف پیشنهاد می‌دهد را بیان خواهیم کرد:

1. کارهایی را انجام دهیم که از آنها لذت می‌بریم و در آنها خوب هستیم

خوب شدن در یک کار، کسب مهارت و توانایی جدید و البته لذت بردن از آن می‌تواند یک احساس خوب در ما به وجود بیاورد. یادآوری منظم استعدادها، نقاط قوت و توانایی‌های خود می‌تواند به ما کمک کند تا در سایر زمینه‌های زندگیِ خود نیز اعتماد به نفس بیشتری داشته باشیم.

2. ورزش کنیم و توانایی فیزیکی خودمان را به چالش بکشیم

تحقیقات به ما نشان می‌دهد که فعالیت بدنی با احساس ارزشمندیِ بیشتر، مرتبط است. القای فشار متوسط ​​بر بدن و تلاش برای رسیدن به اهدافِ پیشرفته‌تر، هر بار به شما مدرک ملموسی ارائه می‌کند که نشان می‌دهد توانایی بیشتری از آنچه که فکر می‌کردیم داریم. ورزش همچنین ذهنیت ما را نسبت به خود، مجدداً تنظیم می‌کند و فواید جسمی و روحی بسیاری دارد.

3. افکار منفی را به چالش بکشیم

به یاد داشته باشیم: افکاری که در سر داریم، لزوماً واقعیت ندارند. در واقع بیشترِ اوقات، افکار منفی که در سر داریم ناشی از منتقدان درونی، استرس و خواسته‌هایی است که تحت شرایط خاصی وجود دارند. در صورتی که دچار افکار منفی شدیم یک فکر واقع‌گرایانه را جایگزین آنها کنیم.

4. از یک درمانگر کمک بگیریم

اگر متوجه شدیم که احساس ارزشمندی پایین روی عملکرد ما در روابط، کار یا حتی حال‌ خوب‌مان تأثیر منفی دارد، می‌توانیم برای بالا بردن احساس ارزشمندی خود به یک درمانگر مراجعه کنیم. داشتن سطح ارزشمندیِ پایین باعث می‌شود نگاه یک‌جانبه‌ و محدودی به دنیا داشته باشیم. گاهی اوقات این احساسات منفی به حدی زیاد می‌شود که افراد احساس می‌کنند دیگر دارای هیچ ارزشی نیستند. در این موارد، دیدگاه یک متخصص بی‌طرف و آموزش دیده می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

جمع‌بندی

از این مطلب آموختیم که احساس ارزشمندی یک احساس درونی است؛ از اهمیت احساس ارزشمندی گفتیم و اینکه چه عواملی روی آن تأثیر‌گذار است. سؤالاتی را بیان کردیم که به‌وسیله‌ی آنها می‌توانیم کیفیت این احساس را بسنجیم. ویژگی‌های افرادی که احساس ارزشمندی بالایی دارند را نیز مرور کردیم و در انتها تکنیک‌هایی را برای بهبود و تقویت این احساس مطرح کردیم.

توجه به این نکته بسیار مهم است که احساس ارزشمندی رابطه‌ی مستقیمی با اعتماد به نفس و عزت نفس دارد. شخصی که خودش را ارزشمند نداند، مطمئناً عزت نفس بالایی نیز نخواهد داشت.

هدف ما این است که به شناختی واقعی از خود، یعنی همان خودآگاهی برسیم. خودآگاهی که در انتها به توسعه فردی ختم می‌شود، و در این راستا نیاز داریم تا به ارزش واقعی خود پی ببریم.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارم