تفاوت عیب جویی و تفکر نقاد چیست؟

حتماً شما هم شنیده‌اید که بعضی از افراد می‌گویند: اگر نقد سازنده و مثبت باشد، حتماً از آن استقبال می‌کنند. این جمله بسیار عمیق و مهم است و می‌تواند دریچه‌ای به پیدا کردن تفاوت عیب جویی و تفکر نقاد باشد. در واقع، اگرچه این ادعا که “نقدهای سازنده را می‌پذیریم” از سوی همه ما مطرح می‌شود و تا حد زیادی هم حرف و ادعایی کلیشه‌ای است، اما توجه به آن می‌تواند ما را به مفهومِ [تفکر نقاد] برساند.

در این مقاله از سایت برآیند می‌خواهیم از تفاوت عیب جویی و تفکر نقاد برای‌تان بگوییم. بهره‌مندی از مهارت تفکر نقادانه می‌تواند راهی به‌سوی حل بسیاری از چالش‌های زندگی‌مان باشد. با ما همراه باشید تا درباره این‌ موضوعات صحبت خواهیم کرد.

عیب‌جویی چیست؟

احتمالاً شما هم با کلمه {عیب‌جویی} بیگانه نیستید. متأسفانه، همه ما در بخش‌هایی از زندگی با آدم‌هایی روبه‌رو می‌شویم که مایل به کشف عیب‌های ما هستند و این موضوع را در لفافه یا بی‌تعارف با ما در میان می‌گذارند. حتی ممکن است که خودمان هم نسبت به خود و دیگران چنین رفتاری داشته باشیم. منظور از عیب‌جویی، میلِ زیاد به قضاوت‌کردن و یافتن ایرادات و عیب‌های خود و دیگران است. این نگاه و رفتار، اصلاً سازنده نیست و اثرات منفیِ زیادی به همراه خود می‌آورد.

باید بدانیم که تفاوت عیب جویی و تفکر نقاد چیست. یعنی لازم است که متوجه نقد سازنده و ایراد گرفتنِ محض باشیم. برای رسیدن به چنین درکی، لازم است که با مفهوم تفکر نقاد هم آشنا شویم.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست؟

تفکر نقاد چیست؟

جان دوویی (John Dewey) فیلسوفی آمریکایی بود که تفکر نقاد را در سال ۱۹۱۰ در کتاب خود با عنوان «چگونه فکر می‌کنیم» مطرح کرد:

“تفکر نقاد” یک فرآیند شناختی و تفکری است که در آن فرد به دقت و با دیدِ باز به اطلاعات، ایده‌ها، تحلیل‌ها و دلایلِ پیشنهادی می‌نگرد. “تفکر نقادانه” به معنای ارزیابیِ منطقی، تحلیلِ دقیق و بررسیِ کاملِ مسائل است تا به نتایجِ نهاییِ بهتر و معقول‌تر برسد. این نوع تفکر بر اساس استفاده از منطق، دلایل قابل تحقق، شواهد قابل اعتماد و تحلیل‌های دقیق، تأکید دارد.

در واقع، زمانی که از تفکر نقاد بهره می‌بریم، بدون دلیل به قضاوت دیگران و خودمان مشغول نمی‌شویم و تلاش می‌کنیم که با بهره‌مندی از اطلاعاتِ در دسترس و دلیل و برهان، به نتیجه‌گیری درباره موضوعاتِ مختلف برسیم.

داشتن تفکر نقاد یعنی بیهوده به‌دنبال پیدا و مطرح کردن عیب‌ها نیستیم و پشت هر حرفی که می‌زنیم و هر نقدی که مطرح می‌کنیم، دلیلی وجود دارد. با برخورداری از چنین شیوه تفکری، می‌توانیم موضوعات و مسائل را بهتر درک کنیم و به راهکارهای مناسب برای حل مشکلاتِ مختلف دست پیدا کنیم.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری تکنیک های افزایش تفکر نقادانه حتما مقاله زیر را مطالعه کنید:

مهارت تفکر نقاد چیست؟

مراحل تفکر نقاد چیست؟

مراحل این مدل از نقد کردن به شرح زیر است:

1. اطلاعات خود را درباره یک موضوع یا فرد افزایش می‌دهیم.
2. شواهد، فرضیه‌ها و نکات کلیدی درباره موضوع را پیدا و بررسی می‌کنیم.
3. سعی می‌کنیم که اطلاعات کسب شده در مراحل قبلی را تجزیه و تحلیل و رابطه‌ای میان آنها پیدا کنیم.
4. میان ایده‌های مختلفِ شکل‌گرفته درباره موضوع، مقایسه ترتیب می‌دهیم و شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در آنها را پیدا می‌کنیم.
5. برای رسیدن به نقد و نظری نهایی، از تمام ایده‌ واطلاعات‌مان استفاده می‌کنیم و آنها را در کنار هم می‌چینیم.
6. ارزش و اهمیت هر ایده و نظر را درباره موضوعِ مورد بررسی، ارزیابی می‌کنیم و مورد سنجش قرار می‌دهیم.
7. پاسخی درخور برای موضوع مورد نظر پیدا می‌کنیم.
8. به نتیجه‌گیری و طرح نقد نهایی درباره موضوع می‌رسیم.

فرق عیب‌جویی و تفکر نقاد چیست؟

تفاوت‌های بسیار زیادی میان این دو وجود دارد. برای مثال:

• در تفکر نقاد، مشکلات تعریف می‌شوند و صورتِ مسائل شفاف هستند. با بیانِ مشکل است که امکان جست‌وجو برای یافتن راهکارهای مختلف ممکن می‌شود، اما عیب‌جویان فقط به‌دنبال طرح مشکلات و عیب‌ها هستند و به‌دنبال رسیدن به راه‌حلی برای از میان برداشتن اشکالات نمی‌گردند.
• شاید مهم‌ترین فرق عیب جویی و تفکر نقاد در این است که مورد نخست به‌دنبال طرح ایرادات و یافتن مقصر می‌گردد، اما دومی در پِی کشف راهکار برای مشکل و عیب موجود است.
• در تفکر نقادانه به دنبال طرح مسائل بر اساس روابط علت و معلولی هستیم، اما در عیب‌جویی فقط به‌دنبال نیت‌های شخصی می‌گردیم و می‌خواهیم اصطلاحاً دل‌مان را با ایراد گرفتن از دیگران و یافتنِ مقصر، خنک کنیم.
• زمانی که نقدی متفکرانه درباره مسائل ارائه می‌کنیم، روی خودِ مشکل، تمرکز داریم، اما در عیب‌جویی به حواشی پرداخته می‌شود.
• در تفکر نقادانه از ایده‌های مناسب و مطلوب برای یافتن راهکار استفاده می‌شود و تلاش برای بهره‌مندی از فکرها، نقدها و نظراتِ سازنده است، اما در عیب‌جویی تلاش بر این است که حرف خودمان را به کرسی بنشانیم یا تبرئه شویم.
• در عیب‌جویی سعی می‌کنیم که انگشت اتهام را به سوی یک فرد بگیریم اما زمانی که از تفکر نقادانه بهره‌مند هستیم، اوضاع فرق می‌کند؛ در مسیر چنین تفکری، توجه و حواسمان معطوف به مفاهیم و شرایط می‌شود و سعی می‌کنیم با کشف ریشۀ مشکل و مسئله به دیدی واضح درباره آن برسیم تا راهکارهایی برای بهبود اوضاع تولید کنیم.
• وقتی از تفکر نقادانه بهره می‌بریم، احساسات را به خدمت تفکر و تجزیه و تحلیل درمی‌آوریم، اما در زمان عیب‌جویی تمام قضاوت‌ها و نظراتمان بر اساس احساس پیش می‌رود.
• تفکر نقاد سعی دارد تا از نقطه‌نظرهای مختلف به هر موضوع نگاه کند. در واقع، زمانی که از آن بهره می‌بریم، خودمان را جای افراد مختلف می‌گذاریم تا به دیدی دقیق‌تر و جامع‌تر نسبت به یک مشکل برسیم اما در عیب‌جویی فقط به زاویه نگاه خودمان توجه داریم و بس.

در آخر

با درک تفاوت عیب جویی و تفکر نقاد می‌توانیم به راهکارهای بهتری برای حل مسائل خود و دیگران برسیم. نقد مثبت و سازنده از مسیر تفکری به‌دست می‌آید که بنا به شواهد و اطلاعات، در پِی تجزیه و تحلیل و رسیدن به راه‌حل است، در حالی که عیب‌جویان فقط قصد قضاوت کردن و مطرح نمودن ایرادات و عیب‌ها را دارند. آنها مایل به کشف راهکار و حرکت در مسیری سازنده نیستند. یادگیری مراحل تفکر نقادانه می‌تواند ما را در رویارویی با مشکلات مختلف و چالش‌ها قوی‌تر کند. راه رشد از بهره‌مندی از این تفکر می‌گذرد. نباید ارزش و اهمیت آن را دست‌کم بگیریم.

منبع اولمنبع دوممنبع سوم