سوگیری بازیگر – تماشاچی چیست؟
سوگیری بازیگر – تماشاچی چیست؟ همه ما انسان‌ها در زندگی روزمره تلاش می‌کنیم علت رفتارهای خودمان و دیگران را با توجه به عوامل درونی یا بیرونی تبیین کنیم. در واقع ما برای کسب اطلاعات درباره درک چراییِ هر رفتار، آن را به عوامل مختلف نسبت می‌دهیم. این مفهوم را در علم روانشناسی نسبت دادن رفتار یا اِسناد (Attribution) می‌نامند.
هنگامی‌که نسبت دادن رفتار با نوعی تعصب یا سوگیری همراه شود، به‌راحتی ممکن است مرتکب خطاهای اِسنادی شویم. یکی از این خطاهای اِسنادی مهم، سوگیری بازیگر – تماشاچی (actor-observer bias) است؛ نوعی سوگیری شناختی که باعث می‌شود رفتارهای خودمان را به عوامل بیرونی و رفتارهای دیگران را به عوامل درونی نسبت دهیم.
از آنجا که این سوگیری می‌تواند بر روابط ما با دیگران تأثیر منفی بگذارد و به مشاجره یا رنجش منجر شود، بسیار مهم است که تا حد امکان پیامدهای منفی آن را به حداقل برسانیم.
در این مطلب از سایت برآیند، ابتدا مفهوم سوگیری بازیگر – تماشاچی را بررسی می‌کنیم و در ادامه، درباره نشانه‌ها و علل آن صحبت خواهیم کرد. در انتهای مقاله هم به پیامدها و اثرات این سوگیری و اقداماتی که می‌توانیم برای جلوگیری از آن انجام دهیم خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
سوگیری بازیگر – تماشاچی چیست؟
همان‌طور که گفتیم، سوگیری بازیگر – تماشاچی نوعی خطای اِسنادی است که از وارد کردن سوگیری (bias) در نسبت دادن رفتار ایجاد می‌شود. به همین دلیل شاید ابتدا بهتر باشد بدانیم سوگیری چیست.
سوگیری آموختنی است و به‌شدت به متغیرهایی مانند وضعیت اجتماعی-اقتصادی، نژاد، قومیت و پیشینه تحصیلی وابسته است. این مفهوم در سطح فردی، می‌تواند بر روابط شخصی و حرفه‌ای فرد تأثیر منفی بگذارد و در سطح اجتماعی، ممکن است آزار و اذیت ناعادلانه یک گروه نظیر برده‌داری یا هولوکاست را در پی داشته باشد.
سوگیری بازیگر – تماشاچی شاخه‌ای از سوگیری است که در آن، عواملی مانند نژاد یا جنسیت افراد نقش ندارند و صرفا بر این اساس شکل می‌گیرد که ما در نقش بازیگر ظاهر شده‌ایم یا تماشاچی.
حال با این پیش‌زمینه می‌توانیم سوگیری بازیگر – تماشاچی را به‌طور کامل توضیح دهیم. سوگیری بازیگر – تماشاچی اصطلاحی در روانشناسی اجتماعی است که به تمایل ما برای نسبت دادن رفتار خودمان به موقعیت یا عوامل بیرونی و نسبت دادن رفتار دیگران به ویژگی‌های شخصی یا عوامل درونی اشاره دارد.
این مفهوم را اولین بار دو روان‌شناس اجتماعی به‌نام‌های ادوارد الزورث جونز (Edward Ellsworth Jones) و ریچارد ای. نیسبت (Richard E. Nisbett) در سال ۱۹۷۱ معرفی کردند. سوگیری بازیگر – تماشاچی در موقعیت‌هایی که نتایج منفی دارند راحت‌تر خودش را آشکار می‌کند.
به‌زبان ساده، این مفهوم می‌گوید وقتی ما در مقام بازیگر قرار می‌گیریم و رفتاری از خودمان سر می‌زند، آن را به عوامل موقعیتی که هیچ کنترلی روی آنها داریم نسبت می‌دهیم، اما وقتی در جایگاه تماشاچی یا ناظر قرار می‌گیریم و دیگران همان رفتار را می‌کنند، آنها را به‌خاطر انتخاب‌ها و ویژگی‌های درونی خودشان سرزنش می‌کنیم.
برای نمونه در یک مطالعه، وقتی از زندانیان و نگهبان خواستند علت زندانی‌شدن افراد را ارزیابی کنند، همان‌طور که انتظار می‌رفت، زندانی‌ها جرایم خود را ناشی از بدشانسی، فریب‌خوردن و مشکلات زندگی می‌دانستند، درحالی‌که نگهبان‌ها تمایل داشتند دلیل جرایم آنها را ناشی از عوامل درونی و اختیاری مجرمان شامل حرص و طمع، ذات بد و بی‌عقلی بدانند (سالنیه و پرلمن Saulnier & Perlman ۱۹۸۱). بیایید با چند مثال ساده آن را روشن کنیم.
نمونه‌هایی از سوگیری سوگیری بازیگر – تماشاچی
1. بازیگر: فرض کنید در خیابانی در حال راه رفتن هستید. ناگهان پای شما سُر می‌خورد و نقش زمین می‌شوید. از نظر شما، دلیل افتادن‌تان لغزنده بودن سنگفرش پیاده‌رو بود.
تماشاچی: در حال راه رفتن در خیابان هستید و ناگهان می‌بینید فردی پایش سُر می‌خورد و به زمین می‌افتد. از نظر شما آن فرد سربه‌هوا یا دست‌وپاچلفتی است.
2. بازیگر: نتایج امتحانات را گرفته‌اید و متوجه شده‌اید در یکی از درس‌ها نتوانسته‌اید نمره خوبی بگیرید. توضیح می‌دهید که فضای اتاق خیلی گرم بود، مدام نوک مدادتان می‌شکست، بغل‌دستی شما بینی‌اش را بالا می‌کشید و حواس‌تان را پرت می‌کرد.
تماشاچی: دوست‌تان در یکی از درس‌هایش نمره خوبی کسب نکرده است. از نظر شما، دلیلش این است که او اغلب سر کلاس چرت می‌زد، درس نمی‌خواند و یادداشت‌برداری نمی‌کرد.
3. بازیگر: بعد از انجام چکاپ، پزشک به ما می‌گوید سطح کلسترول خون‌تان بالاست. احتمالا برای دفاع از خودتان ژنتیک، مشغله زیاد و سایر عوامل محیطی را مقصر قلمداد می‌کنید.
تماشاچی: همکارتان چکاپ داده و کلسترول خونش بالاست. از نظر شما، رژیم غذایی نامناسب و ورزش‌نکردن او باعث شده است به این روز بیفتد.
سوگیری بازیگر – تماشاچی چه نشانه‌هایی دارد؟
سوگیری بازیگر – تماشاچی نشانه‌هایی دارد که از روی آنها می‌توانیم بفهمیم آیا این خطا بر تفسیر ما از رویدادهای مختلف اثر می‌گذارد یا خیر. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- توجه‌نکردن به عوامل موقعیتی هنگام ارزیابی رفتار دیگران
- نادیده‌گرفتن علل درونی هنگام ارزیابی رفتار خودمان
- تمرکز بر جنبه‌های منفی یک موقعیت و نادیده‌گرفتن نکات مثبت آن
- سرزنش‌کردن دیگران به‌دلیل رفتارشان و درعوض توجیه کردن رفتار خودمان
- مقصر دانستن افراد ناآشنا به‌خاطر اتفاقاتی که برای‌شان می‌افتد و نسبت‌دادن رفتار افراد خانواده و دوستان به شرایط و موقعیت.
چه چیزی باعث سوگیری بازیگر – تماشاچی می‌شود؟
رفتار انسان پدیده‌ای پیچیده است و به همین دلیل توضیحات مختلفی درباره دلایل سوگیری بازیگر – تماشاچی ارائه می‌شود. بااین‌حال، سه دلیل خاص وجود دارند که به‌شدت درهم‌تنیده هستند:
- دامنه توجه
- اطلاعات موجود
- انگیزه
حال بیایید ببینیم این تفاوت‌ها چه هستند.
1. تفاوت در توجه
توجه، نقش مهمی در بیان علت رفتارها دارد. پژوهشگران دریافته‌اند ما کمتر تمایل داریم علل درونی رفتارمان را جستجو کنیم؛ درحالی‌که وقتی رفتار مشابهی را در فرد دیگری مشاهده می‌کنیم، سعی می‌کنیم علل درونی برای آن پیدا کنیم (مک‌آرتور و پُست، ۱۹۷۷). در واقع چون ما به‌عنوان یک بازیگر نمی‌توانیم رفتار خودمان را ببینیم، توجه‌مان به‌سمت بیرون و موقعیت معطوف می‌شود و دنبال نشانه‌هایی می‌گردیم که رفتارمان را در محیط یا موقعیت شکل می‌دهند.
حال آنکه تماشاچی یا ناظر دیدگاه متفاوتی درباره رفتار دارد و قادر است آن را به روش‌های مختلف توضیح دهد. بنابراین وقتی تماشاچی هستیم، محیط را به‌عنوان چیزی پایدار که صرفا به‌عنوان زمینه عمل می‌کند می‌بینیم. در نتیجه توجه‌مان را روی رفتار دیگران متمرکز می‌کنیم و آنچه را اتفاق افتاده است ناشی از ویژگی‌های ثابت شخصیت آنها در نظر می‌گیریم.
2. تفاوت در اطلاعات موجود
ما به‌عنوان بازیگر، اطلاعات زیادی درباره خودمان و نحوه رفتارمان در هر رویداد داریم. درباره ویژگی‌ها، حالات هیجانی و افکارمان از گذشته چیزهای زیادی می‌دانیم. برای مثال، اگر جایی بی‌ادبانه رفتار کنیم، بیشتر تمایل داریم آن را استثنا بدانیم نه جزئی ثابت از شخصیت‌مان؛ زیرا موارد کمی را به خاطر داریم که به کسی توهین کرده باشیم. از آنجا که می‌دانیم همیشه اینطور رفتار نمی‌کنیم، رفتار خود را تحت کنترل موقعیت درنظر می‌گیریم.
از آن سو، به‌عنوان تماشاچی، ما چنین اطلاعاتی درباره دیگران نداریم. خود آنها می‌دانند که در موقعیت‌های مختلف به‌شیوه‌ای متفاوت رفتار می‌کنند؛ اما تنها اطلاعاتی که ما از آنها داریم، همان چیزهایی است که در لحظه رویداد مشاهده می‌کنیم. به همین دلیل به‌سرعت رفتار آنها را به شخصیت‌شان نسبت می‌دهیم.
برای مثال، اگر غریبه‌ای با ما بی‌ادبانه صحبت کند، فکر نمی‌کنیم روز بدی را سپری کرده است، می‌گوییم او کلا بی‌ادب است. هرچه بیشتر کسی را بشناسیم، به انگیزه‌ها، خاطرات، خواسته‌ها و افکار او دسترسی بیشتری خواهیم داشت. مطالعات نشان داده‌اند احتمال اینکه ما درباره اعضای خانواده و دوستان نزدیک‌مان عوامل بیرونی را هم در نظر بگیریم خیلی بیشتر است.
3. تفاوت‌های انگیزشی
گاهی انگیزه‌های ما هم در سوگیری بازیگر – تماشاچی دخالت دارند. در واقع این نوعی مکانیسم دفاعی برای حفظ عزت نفس ماست. از آنجا که در موقعیت‌های منفی و انجام رفتاری که سزاوار سرزنش است عزت نفس‌مان به خطر می‌افتد، تمایل داریم موقعیت را مقصر بدانیم و خودمان را توجیه کنیم.
در حالی که وقتی به‌عنوان تماشاچی هستیم، خارج از موقعیت منفی قرار داریم و نیازی نیست نگران عزت نفس‌مان باشیم. تنها انگیزه‌ای که در آن لحظه داریم درک چراییِ چیزی است که در حال رخ دادن است و پای دیگران در میان است نه خودمان.
پیشنهاد مطالعه
برای آشنایی بیشتر با انواع عزت نفس در روانشناسی مقاله زیر را مطالعه کنید:
عزت نفس چیستسوگیری بازیگر – تماشاچی چه تأثیراتی دارد؟
تأثیر سوگیری بازیگر – تماشاچی در روابط بین فردی عبارت‌اند از:
1. تعارض در روابط بین فردی: از آنجا که این سوگیری می‌تواند بر نحوه درک و تعامل ما با دیگران تأثیر بگذارد، ممکن است ما را به پیش‌فرض‌های نادرست و سوءتفاهم سوق دهد. درنتیجه احتمال رنجش، مشاجره یا تعارض در روابط بین فردی زیاد است.
2. بی‌مسئولیتی: این سوگیری می‌تواند باعث شود افراد از پذیرش مسئولیت اعمال خود خودداری کنند. یعنی به‌جای اعتراف به نقش خود، تقصیر را به گردن دیگری یا موقعیت بیندازند.
3. تغییر ندادن رفتار: سوگیری بازیگر – تماشاچی باعث می‌شود افراد اهمیت تغییر رفتار برای جلوگیری از مشکلات مشابه در آینده را درک نکنند و همچنان به رفتار خود ادامه دهند.
آیا سوگیری بازیگر – تماشاچی فقط در سطح فردی صدق می‌کند؟
سوگیری بازیگر – تماشاچی فقط در سطح فردی نیست و در سطح گروهی هم رخ می‌دهد. منظور از سطح گروهی این است که ما رفتار خودمان و هر کسی را که با او در یک گروه هستیم (درون‌گروهی) به عوامل موقعیتی نسبت می‌دهیم؛ ولی برای رفتار هر کسی را که خارج از این گروه باشد (برون‌گروهی)، عوامل درونی در نظر می‌گیریم.
این گروه می‌تواند گروه خانواده، گروه دوستان و گروه همکاران باشد. در سطح بزرگ‌تر می‌توان حاکمانی را مثال زد که از تعصبات مردم برای برانگیختن نفرت نسبت به ملل دیگر استفاده کرده‌اند. سیاست‌مداران هم همیشه از این موضوع استفاده می‌کنند؛ زیرا می‌دانند که طرفداران خودشان، مخالفان را به‌عنوان دشمن برچسب‌گذاری می‌کنند.
چگونه می‌توانیم از سوگیری بازیگر – تماشاچی اجتناب کنیم؟
همان‌طور که گفتیم، سوگیری بازیگر – تماشاچی ممکن است ارتباط بین افراد را متشنج کند؛ در حالی که همین افراد شاید در موقعیتی متفاوت می‌توانستند دوستان خوبی برای هم باشند.
واقعیت این است که حذف کامل سوگیری بازیگر – تماشاچی ممکن نیست؛ اما راهبردهای سودمندی وجود دارند که می‌توانند تأثیر آن را به حداقل برسانند. به برخی از این راهبردها در ادامه اشاره می‌کنیم.
درباره سوگیری‌های شناختی اطلاعات کسب کنیم
اولین گام در اجتناب از سوگیری بازیگر – تماشاچی که نوعی سوگیری شناختی به شمار می‌رود، آگاهی از آن است. با درک اینکه این سوگیری واقعی است و پیامدهای آن هم واقعی خواهند بود، می‌توانیم بر آن غلبه کنیم. کافی است نشانه‌های آن را در خودمان درک کنیم و بپذیریم که چنین گرایشی در ما وجود دارد.
پیشنهاد مطالعه
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش‌های بهبود و مدیریت رابطه مقاله زیر را مطالعه کنید:
روابط بین فردی چیستدرهنگام نسبت دادن رفتار یک قدم عقب برویم
هنگامی که رفتاری را از کسی مشاهده می‌کنیم، قبل از آنکه در جایگاه ناظر قرار بگیریم و رفتار او را به عوامل درونی نسبت دهیم، بهتر است یک قدم به عقب برداریم. خودمان را به‌جای بازیگر قرار دهیم و بررسی کنیم که او چه می‌بیند و رفتارش را به کدام عوامل بیرونی نسبت می‌دهد.
کافی است از خودمان بپرسیم: اگر من جای او بودم، چه دلیلی برای رفتارم می‌آوردم؟ اگر او تبدیل به تماشاچی می‌شد و جای من قرار می‌گرفت، درباره شخصیت من چگونه فکر می‌کرد؟ با پاسخ به این پرسش‌ها ممکن است بتوانیم رفتار او را هم به موقعیت نسبت دهیم.
پذیرای دیدگاه‌های جدید باشیم
هر کسی بی‌نهایت تجربه در زندگی دارد که با ما متفاوت است. اگر به دیدگاه‌های دیگران گوش کنیم، تجربیات آنها را بشنویم و از آنها درباره انگیزه‌های‌شان بپرسیم، می‌توانیم تا حدی دایره اطلاعات‌مان را درباره دیگران گسترش دهیم و از سوگیری و قضاوت دیگران اجتناب کنیم.
یکی از راه‌های مفید، گفت‌وگو و آشنایی با افرادی است که از نظر فرهنگ، انتظارات و تجربیات زیستی شبیه ما نیستند. این مواردT عوامل بیرونی هستند که با آگاهی از آنها می‌توانیم دفعه بعدی که رفتاری را می‌بینیم عمیق‌تر بگردیم و برایش عوامل موقعیتی پیدا کنیم.
قربانی یک رویداد را سرزنش نکنیم
سوگیری بازیگر – تماشاچی تمایل خاصی برای سرزنش قربانی دارد و این باعث می‌شود آنها بیشتر احساس بیچارگی کنند. بسیاری از ما اغلب بدون در نظر گرفتن علل دیگر، بلافاصله در قضاوت عجله می‌کنیم و نشان می‌دهیم که خود اقدامات قربانی باعث این وضعیت شده است.
یک راهبرد خوب این است که وقتی متوجه می‌شویم تمایل داریم کسی را سرزنش کنیم، یک قدم به عقب برداریم و به خودمان یادآوری کنیم که ممکن است اوضاع را از همه ابعاد بررسی نکرده باشیم.
این بدان معناست که می‌توانیم به‌جای سرزنش یا حتی همدردی که معمولاً با نوعی قضاوت همراه است و در آن، از دیدگاه خودمان مشکل فرد را می‌بینیم، سعی کنیم با او همدل باشیم و در عین اینکه او را درک می‌کنیم، نیروهایی را که ممکن است این رویداد را شکل داده باشند در نظر بگیریم.
روی حل مشکل تمرکز کنیم
معمولا در هنگام وقوع یک رویداد یا سرزدن رفتاری از دیگران، قبل از هر چیز به‌شکل غریزی سعی می‌کنیم بفهمیم چه‌چیزی باعث ایجاد آن رویداد شده است؛ در حالی که بهتر است انرژی خود را به‌سمت یافتن راه‌حل هدایت کنیم. این کار باعث می‌شود کمتر روی سرزنش و قضاوت کردن افرادی که درگیر آن رویداد هستند تمرکز کنیم. همچنین می‌توانیم تصویر واضح‌تری از همه عواملی که در آن رویداد نقش داشته‌اند مشاهده کنیم تا حل مسئله بهتری داشته باشیم.
جمع‌بندی
در این مطلب از سایت برآیند به توضیح سوگیری بازیگر – تماشاچی پرداختیم که می‌تواند پیامدهایی منفی در روابط ما با دیگران داشته باشد.این سوگیری بسته به اینکه در جایگاه بازیگر قرار داریم یا تماشاچی، باعث می‌شود قضاوت‌های متفاوتی داشته باشیم؛ یعنی رفتار خود را به عوامل بیرونی و رفتار دیگران را به عوامل درونی نسبت دهیم.
در ادامه مطلب، نشانه‌ها و علل این سوگیری را بررسی کردیم و راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی آن در روابط بین فردی ارائه کردیم. آیا تاکنون سوگیری بازیگر – تماشاچی باعث ایجاد تعارض بین شما و دیگران شده است؟ برای برطرف‌شدن مشکل از چه راهکاری استفاده کردید؟ لطفا تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجم
فرآیند تولید و تأیید علمی محتوا
این مطلب توسط تیم تحریریه برآیند تولید شده و به تأیید ناظر علمی رسیده است؛ چنانچه ابهام یا نظری در خصوص این مقاله دارید، در قسمت نظرات با ما در میان بگذارید.
