مقایسه خود با دیگران و تأثیر آن بر اعتماد به نفس

احتمالاً همه ما تأثیری که اعتماد به نفس بر انتخاب‌های‌مان در زندگی دارد را تجربه کرده‌ایم و می‌دانیم که لازمه‌ی داشتن اعتماد به نفس بالا این است که از توانایی‌ها و نقاط قوت خود آگاه باشیم.

از طرفی ممکن است ویژگی‌ها و نقاط قوت و ضعف خود را در مقایسه کردن خودمان با دیگران شناسایی و ارزیابی ‌کنیم. به همین دلیل می‌توانیم بگوییم مقایسه کردن خود با دیگران بر اعتماد به نفس تأثیرگذار است.

مقایسه کردن خود با دیگران رفتاری است که ما در سنین متفاوت، خواسته یا ناخواسته و در شکل‌های مختلف آن را تجربه می‌کنیم. همچنین به دلیل ظهور شبکه‌های اجتماعی، امکان و میزان مقایسه کردن خود با دیگران افزایش پیدا کرده است.

به همین جهت داشتن درک و آگاهی از نحوۀ ثأثیرگذاری مقایسه خود با دیگران بر ذهن و رفتار، به ما کمک می‌کند تا بتوانیم تأثیری که بر مواردی مانند اعتماد به نفس دارد را مدیریت کنیم.

این مطلب از برآیند دارای سه بخش است. در بخش اول مقایسه کردن خود با دیگران یا مقایسه اجتماعی را بررسی خواهیم کرد. تفاوتی که مقایسه کردن مفید و آسیب‌زا باهم دارند، علت مقایسه اجتماعی، اینکه مردم خود را با چه کسانی مقایسه می‌کنند و مقایسه کردن خود با دیگران چگونه بر ما تأثیر می‌گذارد از جمله موضوعاتی هستند که در بخش اول همراه با مثال به توضیح آنها خواهیم پرداخت.

در بخش دوم به ارتباطی که بین مقایسه کردن خود با دیگران و اعتماد به نفس وجود دارد اشاره خواهیم کرد. در بخش آخر نیز بعد از ارائه توضیحاتی در رابطه با مقایسه کردن خود با دیگران در شبکه‌های اجتماعی، تأثیری که این شبکه‌ها بر اعتماد به نفس می‌گذارند را بررسی خواهیم کرد.

مقایسه خود با دیگران

در دنیای امروز بحث مقایسه کردن خود با دیگران بیشتر از هر جایی در شبکه‌های اجتماعی مطرح است؛ ما نیز در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت.

اگر بخواهیم نگاهی دقیق‌تر به موضوع مقایسه خود با دیگران داشته باشیم متوجه می‌شویم که در محیط خانواده‌، محیط‌های تحصیلی و جامعه، فضا به‌گونه‌ای است که افراد از کودکی با مقایسه شدن با دیگران مواجه می‌شوند و کم‌کم یاد می‌گیرند که خودشان را با دیگران مقایسه کنند.

در محیط خانواده، والدین فرزندان را با دیگر هم‌سن‌وسالان مقایسه می‌کنند، همچنین در محیط مدرسه سعی می‌کنند دانش‌آموزان را تشویق کنند تا بهتر از دیگران عمل کنند.

حتی در برخی از مدارس، کلاس‌های دانش‌آموزانی که نمره بالا‌تری دارند را از دانش‌آموزان با نمره‌ای در سطح متوسط جدا می‌کنند و این دو گروه را برای همدیگر مثال می‌زنند.

در جامعه ‌هم فضا به همین شکل است. حتماً شما هم با محتواهایی مانند عکسِ خانه‌های بزرگ و زیبای بازیگرها یا فوتبالیست‌های معروف یا محتواهایی که افراد ثروتمند از مسافرت‌های فراوان، پر هزینه و مجلل‌شان منتشرش می‌کنند، آشنایی دارید.

بودن در معرض محتواهایی به این شکل موجب می‌شود که مردم عادی (به‌صورت خواسته یا ناخواسته) زندگی خود را با زندگی‌های پر‌ زرق‌ و برق افراد ثروتمند مقایسه کنند.

مقایسه کردن‌هایی به این شکل ممکن است باعث ایجاد افکاری مانند «اگر خانه ما در یک نقطه خاصی از شهر نباشد، خوشبخت نیستیم. یا اگر نتوانیم بچه‌های‌مان را در مدارس خاصی ثبت‌نام کنیم، جزو افراد موفق به‌حساب نمی‌آییم» شود. این افکار به‌ مرور زمان بر اعتماد به نفس و عزت‌نفس ما تأثیراتی مخرب می‌گذارد.

در چه صورت مقایسه کردن خود با دیگران مفید است؟

به زبان خیلی ساده حسی که بعد از مقایسه کردن خود با دیگران داریم و فکری که در ما ایجاد می‌شود، مفید یا آسیب‌زا بودنِ آن مقایسه را مشخص می‌کند.

اگر آن مقایسه بر انگیزۀ ما تأثیر مثبت داشته باشد، در ما حس خوبی ایجاد کند و فردی که خود را با آن مقایسه می‌کنیم، برای ما الهام‌بخش باشد تا بیشتر تلاش کنیم، می‌توان نتیجه گرفت که ما درگیر مقایسه‌ای سالم و مفید هستیم که به ما کمک می‌کند.

در حالی که در مقایسۀ آسیب‌زا، ما بعد از مقایسه، احساس ناکامی داریم و این فکر که در زندگی شکست خورده‌ایم در ذهن‌مان ایجاد می‌شود. در این مواقع یادمان می‌رود که در زندگی چه تلاش‌هایی کرده‌ایم و دیگر قدر داشته‌های زندگی‌مان را نمی‌دانیم.

حالا در مقابل موقعیت‌هایی را در نظر بگیریم که در حال گذراندن زمان در شبکه‌های اجتماعی هستیم و عکس فردی را می‌بینیم و فکر می‌کنیم که از ما زیباتر است، خانه بزرگ‌تری دارد، رابطه‌اش با همسرش بهتر از رابطه ما با همسرمان است؛ به بیان دیگر پول، زیبایی و روابطی دارد که خیلی بهتر از داشته‌های ماست. ما بعد از این مقایسه احساس بدی داریم، ‌احساس ضعیف بودن یا عقب بودن از دیگران. این دقیقاً مثال بارزِ یک مقایسۀ آسیب‌زا است. در واقع وقتی برای مقایسه کردن روی داشته‌های دیگران و نداشته‌های خودمان تمرکز می‌کنیم. همه چیز در نظرمان منفی جلوه می‌کند و احساس حقارت و حسادت خواهیم داشت.

همچنین اگر نتیجۀ مقایسه باعث شود ما منزوی و گوشه‌گیر شویم نیز درگیر مقایسه‌ای اشتباه شده‌ایم. در واقع اگر خودمان را با افراد دیگری مقایسه کنیم و به این نتیجه برسیم که کمتر از دیگران ارزشمند هستیم، احساس افسردگی می‌کنیم و سپس ممکن است بخواهیم از جمع‌ها کناره‌گیری کنیم یا از نظرها پنهان شویم تا آنها ما را آن‌قدر دوست‌نداشتنی یا ناتوان نبینند.

از طرفی اگر خودمان را با دیگران مقایسه کنیم و به این نتیجه برسیم که بهتر از آنها هستیم، ممکن است احساس برتری داشته باشیم و نخواهیم با کسانی که پایین‌تر از ما هستند ارتباط برقرار کنیم و در نتیجه دوباره تنها می‌شویم.

بررسی مقایسۀ خود با دیگران از نگاه روان‌شناسی

همان‌طور که گفتیم افراد در طول زندگیِ خود به طور مداوم خود را با دیگران در حوزه‌هایی مانند جذابیت، ثروت، هوش و موفقیت مقایسه می‌کنند.

این مقایسه‌ها را به این دلیل انجام می‌دهند که متوجه شوند نسبت به دیگران در چه جایگاهی قرار دارند؛ همچنین از این مقایسه‌ها برای ارزیابی، شناخت و تقویت ویژگی‌ها و توانایی‌های خود استفاده می‌کنند. به‌عبارت دیگر افراد، ارزش اجتماعی و شخصیِ خود را بر اساس جایگاه‌ خودشان در برابر دیگران در جامعه تعیین می‌کنند.

طبق تحقیقی، مقايسه اجتماعي عبارت است از مقايسۀ خود با ديگران به‌منظور ارزيابي يا تقويت برخي از ویژگی‌ها و توانایی‌های خود. همچنین افرادی که به طور منظم خود را با دیگران مقایسه می‌کنند هم ممکن است انگیزه‌ای برای بهبود ویژگی‌ها و توانایی‌های خود پیدا کنند و هم امکان دارد احساس نارضایتی عمیق، گناه یا پشیمانی را تجربه کنند و رفتارهای مخربی مانند دروغ گفتن یا اختلال در غذا خوردن را داشته باشند.

در سال ۲۰۲۲ مقاله‌ای با عنوان مقایسه اجتماعی: مروری بر نظریه، تحقیق و کاربردها منتشر شد. در این مقاله محققان به بررسی مقایسۀ اجتماعی یا مقایسه خود با دیگران پرداخته‌اند.

مطابق با این تحقیق اینکه انسان خود را با دیگران مقایسه کند، یک تمایل انسانی ضروری است و عملی معمول است که او برای ارزیابی خود انجام می‌دهد. به همین دلیل انجام تحقیقات در رابطه با مقایسه اجتماعی، موضوعِ مهمی در روان‌شناسی اجتماعی است. در این مقاله آمده است که:

تحقیقات روان‌شناختی نیز تأیید میکنند که انسان‌ها دائماً درگیر مقایسه‌های اجتماعی هستند. در واقع، هرگاه افراد اطلاعاتی در مورد اینکه دیگران چگونه هستند، چه کارهایی می‌توانند انجام دهند و چه کاری نمی‌توانند انجام دهند و یا دیگران به چه چیزهایی دست یافته‌اند و در چه مواردی شکست خورده‌اند، دریافت می‌کنند، تمایل دارند این اطلاعات را به خودشان ربط دهند و به همین دلیل خود را با دیگران مقایسه می‌کنند.

همچنین، افراد هر زمان که بخواهند بدانند خودشان چگونه هستند یا خودشان چه کاری می‌توانند انجام دهند و چه کاری نمی‌توانند انجام دهند، احتمالاً این کار را با مقایسه ویژگی‌های خود با ویژگی‌های دیگران انجام می‌دهند؛ در واقع انسان‌ها، نقاط ضعف و قدرت خود را نسبت به توانایی‌ها یا ضعف‌های دیگران می‌سنجند.

علت مقایسه‌ اجتماعی چیست؟ چرا مردم خود را با دیگران مقایسه می‌کنند؟

مطابق با تحقیق گفته شده در بالا، دلایل مقایسه کردن خود با دیگران یا مقایسۀ اجتماعی عبارت است از:

1. نیاز به ایجاد انگیزه در خود

افراد برای کسب انگیزه و تحریک شدن به انجام فعالیت‌ها، اغلب خود را با دیگران مقایسه می‌کنند. انسان‌ها از موفقیت‌ها و پیشرفت‌های دیگران الهام می‌گیرند و از آن به‌عنوان الگویی برای عملکرد بهتر خودشان استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است از نقاط ضعف و ناتوانی‌های دیگران برای تخمین موفقیت خود استفاده ‌کنند.

2. تمایل برای ارزیابی خود

افراد از طریق مقایسه‌کردنِ توانایی‌ها، ویژگی‌ها و عملکرد خود با دیگران خودشان را ارزیابی می‌کنند. محققان، استدلال می‌کنند که این رفتار ممکن است در روند تکامل انسان در گروه‌های کوچکی که رتبه اجتماعی افراد و نحوه مقایسه کردن خود با دیگران برای بقا بسیار مهم بوده است، ایجاد شده و تکامل یافته باشد. علاوه بر این انسان‌ها تمایل زیادی دارند تا بتوانند جایگاه خودشان را در زمینه‌هایی مانند زمینه مالی نسبت به باقی افراد تشخیص دهند.

3. تمایل به حفظ تصویر مثبت از خود

افراد ممکن است گزینه‌هایی از اطرافیان خود را برای مقایسه کردن انتخاب کنند که نسبت به خودشان در وضعیت بدتری قرار دارند تا از این طریق از عزت‌نفس خود محافظت کنند.

4. کسب اطلاعات

مقایسه کردن خود با دیگران یا مقایسه اجتماعی اغلب رفتاری آگاهانه است که با هدف پاسخ دادن به نیازهایی مانند خودارزیابی و بهبودِ خود انجام می‌شود. با این حال، همه مقایسه‌های اجتماعی عمدی و آگاهانه نیستند. در مواردی مقایسه با دیگران به‌صورت ناخودآگاه و بدون قصد انجام می‌شود. در این حالت، افراد به‌منظور رسیدن به هدف خاصی مقایسه را انجام نمی‌دهند؛ بلکه این مقایسه‌ها بدون قصد و ناآگاهانه به افراد کمک می‌کند تا اطلاعاتی را درباره ویژگی‌ها، توانایی‌ها و دستاوردهایی که به‌صورت نسبی تعریف شده‌اند، درک کرده و با آنها ارتباط برقرار کنند.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع روش‌های هدف گذاری مقاله زیر را بخوانید:

هدف گذاری چیست؟

مردم خود را با چه کسانی مقایسه می‌کنند؟

مطابق با مقاله‌‌ای که به آن اشاره کردیم، برای هر مقایسۀ اجتماعی، تعداد بی‌نهایت استانداردهای مقایسه (همان افرادی که خودمان را با آنها مقایسه می‌کنیم) وجود دارد.

به‌عنوان مثال: برای ارزیابی توانایی‌های ورزشی خود، می‌توانیم خود را با همسرمان، برادرمان، دختر کوچک‌مان، بسکتبالیست مورد علاقه‌مان یا هر فرد واقعی یا خیالی دیگری که از نزدیک یا از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌شناسیم مقایسه کنیم. اما همان‌طور که گفتیم دلیل اینکه ما خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم، شناخت و ارزیابی کردن خودمان است. پس افرادی را برای مقایسه کردن با خود انتخاب می‌کنیم که در موضوع مقایسه با ما تشابهات لازم را داشته باشند. به‌عنوان مثال، اگر برای مقایسه توانایی ورزشی خود، فردی را در نظر بگیریم که اصلاً اهل ورزش نیست، اطلاعات درست و دقیقی برای ارزیابی خودمان به دست نمی‌آوریم؛ یا اگر خود را در زمینه ورزش با یک فرد مسن‌تر از خود مقایسه کنیم و به این نتیجه برسیم که قدرت بدنی خوبی داریم نیز انتخاب مناسبی نکرده‌ایم، زیرا تفاوت سنی ممکن است تفاوت عملکرد ایجاد کند.

مقایسه‌کردن خود با دیگران چگونه بر ما تأثیر می‌گذارد؟

طبق مطالعه‌ای که در بالا عنوان کردیم مقایسه اجتماعی به روش‌های متعددی بر ارزیابی‌هایی که از خود داریم، انگیزه و رفتار ما تأثیرگذار است و آنها را شکل می‌دهد.

به‌عنوان مثال، محققان در آزمایشی مشاهده کردند که وقتی افراد قبل از یک مصاحبه شغلی با رقیبی مواجه می‌شوند که بهتر از خودشان است، در حین مصاحبه عزت‌نفس کمتری نسبت به زمانی دارند که با رقیبی ضعیف‌تر از خود مواجه شده‌اند.

در واقع مقایسه کردن، فرآیندی است که به طرز قابل‌توجهی در همه‌جا وجود دارد و بر نحوۀ تفکر افراد در مورد خود، احساس آنها، انگیزۀ انجام کارها و نحوۀ رفتار آنها تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین پیامدهای مقایسه اجتماعی، همه‌ی عرصه‌های اصلی عملکردِ روانی انسان را در بر می‌گیرد. شواهد زیادی نشان می‌دهد که مقایسه‌های اجتماعی بر شناخت، عواطف و احساسات، انگیزه و رفتار تأثیر می‌گذارند.

برای مثال: بر اساس پژوهش دیگری، قرار گرفتن در معرض تصاویر ایده‌آل زنانه (از لحاظ زیبایی ظاهری) تأثیری منفی بر ارزیابی زنان از ظاهر خودشان می‌گذارد.

این ارزیابی منفی در رابطه با ظاهر ممکن است بر اعتماد به نفس تأثیرگذار باشد.

مقایسه کردن خود با دیگران، چه تأثیری بر اعتماد به نفس ما می‌گذارد؟

مقایسه خود با دیگران می‌تواند تأثیراتی مثبت و منفی بر اعتماد به نفس ما داشته باشد. در حالی که می‌تواند به ما انگیزه دهد تا خودمان را بهبود ببخشیم و به هدف‌های‌مان برسیم، می‌تواند منجر به احساس بی‌کفایتی و کاهش اعتماد به نفس در ما نیز بشود. وقتی خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم، ممکن است بر نقاط ضعف خود تمرکز کنیم که می‌تواند باعث شود احساس بدی نسبت به خودمان پیدا کنیم.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری را های افزایش انگیزه مقاله زیر را بخوانید:

انگیزه چیست؟

مقایسۀ بیش از حد و آسیب‌زا که به مواردی از آن در قسمت‌های قبل اشاره کردیم، منجر به حس ناکامی و کاهش اعتماد به نفس می‌شود. ما از خودمان به دلیل اینکه «به‌اندازه کافی خوب نیستیم» ناامید می‌شویم و حسرت بودن در جایگاه دیگران را می‌خوریم.

برای مثال: یک سلبریتی را می‌بینیم که در اینستاگرام از تمرینات ورزشی‌اش عکس‌هایی را منتشر می‌کند و به خودمان می‌گوییم: «ای‌ کاش فرم و حالت بدن من شبیه به بدن او بود». حسرتی که از این مقایسه در ما ایجاد شده ممکن است با مرور زمان به اضطراب یا افسردگیِ مزمن تبدیل شود. همچنین افراد ممکن است برای اینکه اعتماد به نفس‌شان در زمان مقایسه کردن کاهش پیدا نکند به دنبال عیوب دیگران باشند تا احساس بهتری داشته باشند. این کار به‌اندازۀ ناامید شدن و حسرت خوردن، ناسالم است و می‌تواند تأثیرات مخربی بر روان انسان بگذارد.

کنترل کردن و توجه داشتن به مواردی (مانند: مقایسه کردن خود با دیگران) که روی اعتماد به نفس تأثیر دارد از آن جهت مهم است که کاهش اعتماد به نفس ممکن است در جنبه‌های مختلف زندگی ما تأثیر منفی داشته باشد. مطالعه‌ی مطلب اعتماد به نفس چیست؟ می‌تواند اطلاعات خوبی در زمینه تقویت اعتماد به نفس در اختیار شما قرار دهد.

مقایسه اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی

یکی از مواردی که تأثیر مقایسه اجتماعی بر روان افراد را نشان می‌دهد، احساساتی است که افراد از مقایسه کردن خود در شبکه‌های اجتماعی تجربه می‌کنند. تمایل به مقایسۀ خودمان با دیگران طبیعی است، اما در شبکه‌های اجتماعی در برخی مواقع ما تمایل داریم خود را با افرادی مقایسه کنیم که از جهاتی آنها را بهتر از خودمان می‌دانیم، به همین دلیل مقایسه کردن در شبکه‌های اجتماعی اغلب دارای پیامدهایی منفی است.

چرا نباید خود را در شبکه‌های اجتماعی با دیگران مقایسه کنیم؟

بیشتر آدم‌ها واقعیت زندگی خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر نمی‌کنند. از شکست‌ها و ناکامی‌های خود فیلم و عکس نمی‌گیرند. عکس‌هایی که در آن زیبا نیستند را حتی برای خودشان هم نگه نمی‌دارند چه برسد که بخواهند آنها را به دیگران نشان دهند. پس آنچه که ما از دیگران در این شبکه‌ها می‌بینیم، صرفاً همان چیزی است که خودشان می‌خواهند به ما نشان دهند و در اکثر مواقع با واقعیتِ زندگی‌شان فاصله دارد. در نتیجه، عکس‌ها و محتوایی که افراد از خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند، معیار‌های درستی برای اینکه ما خود را با آنها ارزیابی کنیم و در مورد توانایی‌ها و ويژگی‌های خود تصمیم بگیریم، نیستند.

طبق مطالعه‌ای که در مورد تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر دیدگاه مردان نسبت به خود و بدن‌شان انجام شد می‌توان نتیجه گرفت مردانی که تصاویری ایده‌آل از ظاهر مردان دیگر یا تصاویری که وضعیت زندگی و ثروت مردان دیگر را نشان می‌دهد را تماشا می‌کنند از عزت‌نفس کمتری نسبت به مردانی که این تصاویر را نگاه نمی‌کنند برخوردارند.

با‌توجه به توضیحات داده شده اگر بعد از مقایسه کردن خود با دیگران در شبکه‌های اجتماعی احساس خوبی نداریم؛ لازم است از خود بپرسیم که چرا همچنان این کار را انجام می‌دهیم؟ چرا با اینکه می‌دانیم این کار حال‌مان را بد می‌کند به دیدن مداوم شبکه‌های اجتماعی ادامه می‌دهیم و خود را با عکس‌های فیلتر شده دیگران مقایسه می‌کنیم؟

دلیل اینکه بعضاً نمی‌توانیم خود را هنگام دیدن این تصاویر کنترل کنیم چیست؟ آیا مشکلی در عزت‌ نفس ما وجود دارد که باید به دنبال ریشۀ آن مشکل باشیم؟ ما در برآیند در مطلب عزت‌ نفس چیست در مورد راه‌های افزایش عزت‌نفس و اهمیت آن صحبت کردیم که مطالعه آن می‌تواند برای بالا بردن آگاهی در مورد عزت‌ نفس کمک‌کننده باشد.

پیشنهاد مطالعه

برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله زیر را بخوانید:

تاثیر شبکه های اجتماعی بر افسردگی

تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر اعتماد به نفس

در مقاله‌ای با عنوان تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر اعتماد به نفس که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد آمده است که:

اگر چه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فواید بسیاری دارند؛ اما ممکن است موجب کاهش اعتماد به نفس، افزایش اضطراب و بروز اختلالات روانی شوند، همچنین احتمال بروز مشکلات سلامتی را در آینده افزایش می‌دهند.

برای انجام این تحقیق با استفاده از پرسیدن سؤال‌های روان‌شناسی، سطح اعتماد به نفس بزرگسالانی که به طور دائمی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و کسانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کنند را بررسی کردند. پس از بررسی، به این نتیجه رسیدند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث کاهش اعتماد به نفس می‌شود.

جمع‌بندی

ما در این مطلب از برآیند گفتیم که افراد ممکن است برای ارضای نیازهای مهمی مانند ارزیابی، ارتقا و بهبود خود در مقایسه‌های اجتماعی شرکت کنند و خود را با دیگران مقایسه ‌کنند. همچنین علت مقایسه اجتماعی و چگونگی تأثیری که بر ما دارد را با‌ توجه به مقالات علمی توضیح دادیم.

همچنین گفتیم که مقایسه کردن خود با دیگران یا مقایسه اجتماعی هم می‌تواند نتیجه مثبتی برای ما داشته باشد، برای ما الهام‌بخش باشد و به ما انگیزه بدهد و هم می‌تواند تأثیرات مخربی بر روان ما داشته باشد و باعث افسردگی و کاهش اعتماد به نفس ما شود. راه تشخیص مفید بودن یا نبودن مقایسه خود با دیگران حس و افکاری است که بعد از مقایسه کردن به سراغ ما می‌آید.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجممنبع ششم