عزت نفس چیست؟ انواع عزت نفس در روان‌شناسی

عزت نفس همان احساسی است که ما در مورد خودمان داریم. احساسی که اگرچه می‌تواند تحت تأثیر نظر دیگران هم قرار گیرد ولی درنهایت آنچه مهم است نگاه و احساس ماست. در این مقاله از سایت برآیند تلاش می‌کنیم تا توضیح دهیم که منظور از عزت نفس چیست. سپس سعی می‌کنیم روش‌هایی را برای تقویت عزت نفس یاد بگیریم. اگر عزت نفس تبدیل به یک دغدغه مهم در زندگی شما شده است و یا در مورد عزت نفس فرزند خود نگرانید با ما همراه باشید.

عزت نفس چیست؟

در یک تعریف کوتاه می‌توان عزت نفس را به عنوان ارزیابیِ کلی فرد از خودش دانست. وقتی از ارزیابی صحبت می‌کنیم منظورمان این نیست که فرد نقاط قوت و ضعف خود را در یک ترازو قرار دهد و بر اساس آن تصمیم بگیرد چه احساسی داشته باشد، بلکه برآیندِ کلی فرد در مورد خودش، این احساس را شکل می‌دهد.

افراد با عزت نفس بالاتر، خودشان را دوست دارند و از خود، (بیشتر) مراقبت می‌کنند؛ در حالی‌که این مورد در رابطه با افرادِ با عزت نفس پایین احتمالاً اتفاق نمی افتد؛ البته اینکه آن‌ها کمتر خود را دوست دارند به این معنی نیست که فکر کنند هیچ ارزشی ندارند؛ درواقع آن‌ها فقط نسبت به افرادی که عزت نفس بالاتری دارند، کمتر به خود احترام می‌گذارند و وقت کمتری را صرف احساسات و نیاز‌های خودشان می‌کنند.

عزت نفس یک ویژگی شخصیتیِ نسبتاً پایدار است. با این‌حال ما عزت نفسِ وابسته به موقعیت نیز داریم که شامل احساسات فرد درباره خود در لحظه است. عزت نفس فرد می‌تواند با فراز و نشیب‌های زندگی، برای مثال با موفقیت‌ها و شکست‌های کاری و با روابط صمیمانه با دوستان یا خانواده، تغییر کند.

با توجه به اینکه گفتیم عزت نفس یک ویژگی نسبتاً پایدار است، چنین تغییراتی معمولاً کوتاه‌مدت و در شرایط خاصی اتفاق می‌افتند. در شکل‌گیری عزت نفس، عوامل زیادی می‌تواند تأثیر بگذارد. از جمله:

• ژنتیک
• شخصیت
• محیط زندگی
• سن
• سلامت جسمانی
• تفکر
• شرایط اجتماعی
• برخورد اطرافیان
• مقایسه خود با دیگران

انواع عزت نفس

روش‌های مختلفی برای دسته‌بندی عزت نفس وجود دارد. یکی از رایج‌ترین روش‌ها، تقسیم‌بندی سه نوع عزت نفس است:

عزت نفس متورم، عزت نفس بالا و عزت نفس پایین؛ ولی این بدین معنا نیست که ما می‌توانیم به خودمان برچسب یک نوع عزت نفس بزنیم. درک این موضوع به ما کمک می‌کند تا یاد بگیریم چگونه عزت نفس خود را در خودمان یا دیگران بهبود ببخشیم.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با انواع مهارت های توسعه فردی مقاله زیر را مطالعه کنید:

توسعه فردی چیست

1. عزت نفس متورم

افرادِ با عزت نفس متورم فکر می‌کنند که بهتر از دیگران هستند و بقیه را دست‌کم می‌گیرند. این یک عزت نفس منفی است، زیرا آن‌ها را از برقراری روابط سالم بازمی‌دارد. رقابت در زندگی آن‌ها همواره وجود دارد و همیشه می‌خواهند بهترین باشند. برای این افراد، شادی در رسیدن به موفقیت است، اما سؤال: با این نوع عزت نفس، چقدر احتمال دارد احساس خوشبختی کنیم؟

2. عزت نفس بالا

افرادِ دارای این نوع عزت نفس، خودشان را همان‌طور که هستند می‌پذیرند و برای خود ارزش قائل‌اند. این نوع عزت نفس است که به‌عنوان عزت نفس مثبت شناخته شده است؛ زیرا باعث می‌شود فرد از زندگی خود راضی باشد. آیا این به این معنی است که هیچ مشکل و مانعی بر سر راه این افراد وجود نخواهد داشت؟ قطعاً نه؛ اما توانایی رویارویی با مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید، همه‌چیز را آسان می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که رضایت از زندگی به طور قابل‌توجهی با عزت نفس بالا ارتباط دارد و عزت‌نفس هم در رضایت از زندگی و هم در خوشحالی افراد نقش معنی‌داری ایفا می‌کند.

3. عزت نفس پایین

افرادی که عزت نفس پایینی دارند برعکس کسانی هستند که عزت نفس بالایی دارند. آن‌ها برای خود ارزش زیادی قائل نیستند و همین موضوع باعث می‌شود دچار تردید و بلاتکلیفی به همراه استرس و اضطراب شوند. طبق نظر باومایسترو بودن، عزت نفس پایین می‌تواند با خشونت و رفتار پرخاشگرانه مرتبط باشد.

چرا تقویت عزت نفس اهمیت دارد؟

یکی از محاسن عزت نفس، شکل دهی صحیح به روابط ما با افراد است. در واقع این عزت نفس است که نوعِ رابطه ما را با دیگران تعیین می‌کند؛ زیرا فقط زمانی می‌توانیم با دیگران یک رابطۀ صمیمانه و سالم برقرار کنیم که با خودمان نیز همین رابطه را داشته باشیم. مطالعات نشان می‌دهند که وقتی عزت نفس ما بالاتر است، در برابر زخم‌های عاطفی (مانند طرد شدن و شکست) مقاوم‌تر خواهیم بود.

ما به عزت نفس سالم در زندگی روزمره نیز نیاز داریم. چرا که عزت نفس، ما را در برابر اضطراب مقاوم می‌کند. به این ترتیب می‌توانیم اتفاقات را بهتر مدیریت کنیم؛ اتفاقات پیرامون‌مان را به‌درستی پردازش کرده و تصمیم‌های مناسبی را نیز اتخاذ کنیم. داشتن عزت نفس به ما این امکان را می‌دهد که نقاط قوت خود را بشناسیم و از اشتباهات درس بگیریم. همین روحیه باعث می‌شود ما در برابر مشکلات زندگی استقامت نشان دهیم.

عزت نفس در کودکان

کودکانِ دارای عزت نفس مایل‌اند از اشتباهات خود درس بگیرند و دوباره تلاش کنند تا آن را درست کنند. آن‌ها همچنین در برابر بدرفتاری‌های غیرمنطقیِ اطرافیان می‌ایستند و آن را تحمل نمی‌کنند. این‌ها همه مهارت‌های ارزشمندی هستند که به رشد و بلوغ آن‌ها در بزرگ‌سالی کمک می‌کنند. عزت نفس از کودکی شروع به شکل‌گیری می‌کند و اتفاقات خیلی ساده و روزمره می‌تواند بر آن اثرگذار باشد؛ بنابراین اگر ما پدر و مادری هستیم که کودکی در خانه داریم، باید این نکات را در نظر داشته باشیم:

• به افکار و احساسات فرزندمان گوش دهیم و آن‌ها را بشناسیم.
• انتظارات روشن و متناسب با سطح توانایی‌های کودکمان داشته باشیم، مقدار معقولی کمک ارائه دهیم، کودک را تشویق کنیم و تا حد معقولی موانع را برطرف کنیم.

• به کودک خود کمک کنیم تا به‌صورت معقولی احساس کنترل بر زندگی خود داشته باشد.
• به او این احساس را منتقل کنیم که دوست‌داشتنی و توانمند است.
• به کودک این آزادی را بدهیم تا اشتباه کند و به جای سرزنش، به او کمک کنیم از اشتباهاتش درس بگیرد.
• تشویقش کنیم.
• احساسات ناخوشایند او را بپذیریم و یاد بدهیم که چگونه با آن‌ها کنار بیاید.
• هیچ‌چیز مهم‌تر و ارزشمندتر از تربیت کودکانی سالم و شاد نیست.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری تکنیک‌های تقویت اعتماد به نفس حتما مقاله زیر را بخوانید:

اعتماد به نفس چیست

راه‌های افزایش عزت نفس در بزرگ‌سالان

افزایش عزت نفس در بزرگ‌سالی اگرچه طول می‌کشد ولی کاملاً ممکن است. در ادامه با چند راهکار کلیدی برای تقویت عزت نفس آشنا می‌شویم:

1. به دنبال روابط سالم باشیم.

2. کار‌هایی انجام دهیم که از آن‌ها لذت می‌بریم و در آن‌ استعداد داریم. این کار با استفاده از مکانیسم تقویت مثبت، احساس توانمندی را در افراد افزایش می‌دهد.

3. هر موفقیت کوچکی را جشن بگیریم. ما باید به موفقیت‌هایمان نیز به اندازه مشکلاتمان توجه ‌کنیم. شاید مغز ما تمایل داشته باشد روی اتفاقات بد تمرکز کند و خوبی‌ها را نادیده بگیرد، ولی ما سعی کنیم به هر نتیجه‌ای اعم از مثبت یا منفی، توجه یکسانی داشته باشیم.

4. با خودمان دوست باشیم. به افکار و گفتگو‌های درونی با خودمان توجه کنیم و خود را سرزنش نکنیم.

5. افکار منفی خود را زیر سؤال ببریم. افکار ما لزوماً با واقعیت مطابقت ندارد. ما باید تلاش کنیم تا هر زمان که نظر منفی در مورد خودمان داشتیم، آن را به چالش بکشیم و با یک نظر مثبت جایگزین کنیم.

نکته پایانی در مورد عزت نفس

بیایید با خودمان صادق باشیم و ببینیم چه نگرشی نسبت به خودمان داریم. ما در این مقاله انواع عزت نفس را بررسی کردیم. در ادامه دیدیم که چقدر عزت نفس می‌تواند در زندگی ما اثر‌گذار باشد. به همین منظور، روش‌هایی ارائه شد که بتوانیم با استفاده از آن‌ها عزت نفس خودمان را تقویت کنیم.

همچنین توضیح دادیم که در مواجهه با کودکان‌مان باید چگونه برخورد کنیم تا فرزندی سالم و با عزت نفس بالا پرورش دهیم. حالا باید این راهکارها را یادداشت کرده و هرروز با خودمان مرور کنیم تا مشخص شود چقدر توانستیم به آن‌ها پایبند باشیم. به این ترتیب می‌توانیم روند تغییرات خودمان را در طولانی‌مدت بررسی کنیم.

منابع:منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجممنبع ششممنبع هفتم