وقتی «تیپ‌شناسی» و «شخصیت‌» را می‌شنوید به یاد چه چیزی می‌افتید؟ از زمانی که سقراط در خیابان‌های آتن فریاد می‌زد «خودت را بشناس» تا امروز که در کافه‌های تهران بحث بر سر این است که «من ENFP هستم یا ESFJ»، هزاران سال گذشته است، اما عطش انسان برای فهمیدن معمای «خویشتن» ذره‌ای کم نشده است. حتماً برای شما هم پیش آمده که در یک جمع دوستانه یا محیط کار جدید، بحث به اینجا برسد که: «تیپ شخصیتی تو چیه؟» و یک نفر با افتخار بگوید: «من یک ENTJ هستم؛ یک فرمانده مادرزاد!» و دیگری با صدایی آرام‌تر بگوید: «من هم یک درون‌گرای احساسی‌ام که دنیا را رنگی می‌بینم.»

ما انسان‌ها عاشق دسته‌بندی کردن هستیم. ما دوست داریم آشوبِ بی‌پایانِ دنیای اطرافمان را توی جعبه‌های کوچک و مرتب بگذاریم تا ترسناک نباشد. وقتی به خودمان می‌گوییم «من این‌طوری هستم چون تیپ شخصیتی‌ام این است»، یک‌جور آرامش عجیب پیدا می‌کنیم. انگار دیگر مسئولیت رفتارهایمان کمتر می‌شود. انگار یک نسخه از پیش نوشته شده برای زندگی داریم که ما فقط بازیگر آن هستیم.

اما بیایید یک لحظه ترمز دستی را بکشیم و دقیق‌تر نگاه کنیم. آیا واقعاً پیچیدگیِ روانِ انسان—این شاهکار تکامل که میلیاردها نورون در آن در حال آتش‌بازی هستند—در ۴ حرف انگلیسی یا چند رنگ (قرمز، آبی، زرد، سبز) خلاصه می‌شود؟ آیا این تست‌هایی که در اینستاگرام و سایت‌های مختلف پر می‌کنیم، آینه هستند یا نقاب؟ آیا ما خودمان را کشف می‌کنیم یا در حال ساختن یک زندان نامرئی برای خودمان هستیم؟

در این مقاله جامع از سایت برآیند، می‌خواهیم سفری متفاوت را آغاز کنیم. قرار نیست فقط چند تست معرفی کنیم و لینک دانلود بدهیم. قرار است با تیغ جراحیِ علم، لایه‌های سطحی شخصیت‌شناسی بازاری را کنار بزنیم و به استخوان‌بندیِ محکمِ روانشناسی علمی برسیم. ما از “طالع‌بینی‌های شرکتی” عبور خواهیم کرد تا به مدل‌هایی برسیم که ناسا و شرکت‌های پیشرو برای تحلیل انسان‌ها از آن استفاده می‌کنند.

در این سفر، ایستگاه‌های زیر را با هم طی خواهیم کرد:

1. روانشناسی برچسب‌ها: چرا مغز ما معتاد به دسته‌بندی است؟
2. کالبدشکافی MBTI: چرا دانشمندان از آن متنفرند اما مدیران عاشقش هستند؟
3. مدل پنج عاملی (Big Five): نقشه‌ی دقیقِ ژنومِ شخصیت شما.
4. شخصیت‌شناسی در بستر فرهنگ ایران: تحلیل تعارف، استرس تورمی و نقاب‌های مدیریتی.
5. هوش مصنوعی و پایان دوران تست‌های کاغذی: چگونه AI شما را بهتر از مادرتان می‌شناسد؟
6. پلاستیسیته شخصیت: آیا می‌توانیم خودمان را تغییر دهیم یا سنگ‌بنای ما ثابت است؟

فصل اول: تله‌ی ذهن تنبل و اثر بارنوم

چرا عاشق برچسب زدن هستیم؟

ذهن انسان، با وجود تمام شگفتی‌هایش، ذاتاً یک ماشین «صرفه‌جو» و شاید کمی تنبل است. مغز ما تنها ۲ درصد از وزن بدن را تشکیل می‌دهد اما ۲۰ درصد از انرژی کل بدن را مصرف می‌کند. اگر قرار باشد با هر انسانی که روبرو می‌شویم، از صفر شروع کنیم و تمام پیچیدگی‌هایش، تاریخچه‌ی زندگی‌اش، تروماهایش و آرزوهایش را تحلیل کنیم، مغزمان از شدت پردازش اطلاعات و مصرف گلوکز «داغ» می‌کند.

به همین دلیل، مغز ما در طول تکامل یاد گرفته است که عاشق «میانبرهای شناختی» (Heuristics) باشد. روان‌شناسان به این میانبرها «الگوهای ذهنی» (Mental Models) می‌گویند. وقتی شما در اولین برخورد با کسی برچسب می‌زنید که «او برون‌گراست»، در واقع دارید هزاران رفتار احتمالی او را در یک کلمه فشرده می‌کنیم. این کار به ما حس امنیت و پیش‌بینی‌پذیری می‌دهد. ما فکر می‌کنیم اگر برچسب را بدانیم، شحصیت و رفتار بعدی او را هم می‌دانیم.

اثر بارنوم: وقتی هر گردی گردو می‌شود

اما خطر بزرگ از جایی شروع می‌شود که ما فریبِ کلی‌گویی‌ها را می‌خوریم. یک مفهوم بسیار کلیدی و حیاتی در روان‌شناسی اجتماعی وجود دارد به نام «اثر بارنوم» (Barnum Effect) یا اثر فورر. این نام از روی نام شومن معروف، پی.تی. بارنوم (P.T. Barnum) گرفته شده که جمله‌ی معروفی داشت: «ما برای هر کسی، چیزی در چنته داریم.»

در سال ۱۹۴۸، روانشناسی به نام برترام فورر (Bertram Forer) آزمایشی طراحی کرد که هنوز هم مو به تن آدم سیخ می‌کند. او از دانشجویانش تست شخصیت گرفت. چند روز بعد، به هر کدام برگه‌ای داد و گفت این «نتیجه‌ی منحصر‌به‌فرد» شخصیت شماست. از آن‌ها خواست دقت این تحلیل را از ۰ تا ۵ نمره دهند. میانگین نمرات ۴.۲۶ بود! دانشجویان شگفت‌زده شده بودند که چقدر تست دقیق است. اما واقعیت چه بود؟ فورر متنِ تمام برگه‌ها را از ستون طالع‌بینی یک روزنامه کپی کرده بود و به همه یک متن یکسان داده بود! جملاتی مثل:

• «شما نیاز دارید دیگران شما را دوست داشته باشند و تحسین کنند.»
• «شما تمایل دارید که منتقد خود باشید.»
• «شما ظرفیت‌های استفاده نشده فراوانی دارید.»
• «گاهی برون‌گرا و خوش‌مشرب هستید و گاهی درون‌گرا و محتاط.»

این جملات آنقدر کلی هستند که برای همه صدق می‌کنند. ذهن ما تمایل دارد نقاط خالی را با تجربیات خودش پر کند و بگوید: «وای! دقیقاً زد وسط خال!» این همان مکانیزمی است که فال‌گیرها، کف‌بین‌ها و متاسفانه بسیاری از تست‌های شخصیت زرد (مثل دیسک‌های تجاری شده یا MBTIهای سطحی) از آن برای پول درآوردن استفاده می‌کنند. در تیپ‌شناسی، اولین قدم برای رشد و آگاهی این است که بدانیم: نقشه، خودِ زمین نیست. تیپ شخصیتی شما، یک نقشه با رزولوشن پایین از سرزمین وجودتان است، نه خودِ وجودتان.

فصل دوم: پرونده‌ی جنجالی MBTI؛ علم یا شبه‌علم؟

احتمالاً مشهورترین تست دنیا، شاخص مایرز-بریگز (MBTI) است. این تست سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار در جهان درآمد دارد و میلیون‌ها نفر را در ۱۶ جعبه (مثل INTJ, ENFP, ISTJ) دسته‌بندی می‌کند. اما بیایید با عینک یک تحلیل‌گر و بدون تعصب به آن نگاه کنیم.

تاریخچه‌ی یک سوءتفاهم بزرگ به نام تست MBTI

بسیاری فکر می‌کنند MBTI توسط روانشناسان بزرگ ساخته شده است. اما حقیقت این است که این تست توسط کاترین کوک بریگز و دخترش ایزابل بریگز مایرز طراحی شد. هیچ‌کدام از آن‌ها روانشناس نبودند و تحصیلات آکادمیک در زمینه روان‌سنجی نداشتند. کاترین بریگز شیفته‌ی نظریات کارل گوستاو یونگ شده بود و سعی کرد آن‌ها را ساده‌سازی کند تا برای مردم عادی قابل فهم باشد.

نکته‌ی طنز تلخ ماجرا اینجاست که خودِ یونگ بارها در کتاب «تیپ‌های روانشناختی» (۱۹۲۱) هشدار داده بود که «تیپ‌های شخصیتی خالص فقط در تئوری وجود دارند و هرکس فقط یکی از این‌ها باشد، جایش در تیمارستان است!» یونگ معتقد بود این دسته‌بندی‌ها فقط «جهت‌گیری کلی» انرژی روانی را نشان می‌دهند، نه یک شخصیت، برچسب ثابت و تغییرناپذیر.

مشکل توزیع دوقطبی : درون‌گرا یا برون‌گرا؟

بزرگترین نقد علمی به MBTI، نگاه «سیاه و سفید» آن است. این تست فرض می‌کند که شما یا «درون‌گرا» هستید یا «برون‌گرا»؛ یا «احساسی» هستید یا «منطقی». مثل این است که بگوییم آدم‌ها یا «قدبلند» هستند یا «قدکوتاه». اما در واقعیت، ویژگی‌های انسانی از «توزیع نرمال» (منحنی زنگوله‌ای) پیروی می‌کنند. یعنی اکثر آدم‌ها (حدود ۶۸٪) در میانه قرار دارند و تعداد کمی در دو طیف انتهایی هستند. MBTI با کشیدن یک خط وسط این منحنی، کسانی که در مرکز هستند را به زور به چپ یا راست هل می‌دهد. به همین دلیل است که تحقیقات نشان داده حدود ۵۰ درصد از افراد وقتی بعد از ۵ هفته دوباره تست MBTI می‌دهند، نتیجه‌ای متفاوت می‌گیرند! چون اکثر ما در مرز هستیم و با کوچکترین تغییر خلق‌وخو، تیپ شخصیتی ما عوض می‌شود.

آدام گرانت و نقد کوبنده

آدام گرانت (Adam Grant)، استاد برجسته روان‌شناسی سازمانی در وارتون، یکی از سرسخت‌ترین منتقدان MBTI است. او جمله‌ی معروفی دارد:

پس چرا هنوز از MBTI استفاده می‌شود؟

اگر MBTI علمی نیست، چرا شرکت‌های Fortune 500 هنوز از آن استفاده می‌کنند؟ چرا در ایران اکثر شرکت‌های استارتاپی و سنتی عاشق آن هستند؟ پاسخ ساده است: زبان مشترک. اینکه به همکارم بگویم «من INTJ هستم»، خیلی سریع‌تر و راحت‌تر از این است که بگویم «من آدمی هستم که نیاز به خلوت دارم، دوست دارم سیستم‌ها را تحلیل کنم و خیلی اهل ابراز احساسات لحظه‌ای نیستم.» MBTI یک واژگان ساده و جذاب ایجاد می‌کند که پیچیدگی را کاهش می‌دهد. این ابزار برای «شروع گفتگو» (Ice Breaker) و «تیم‌سازی اولیه» عالی است، اما برای «استخدام» یا «ازدواج» می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

برای دانلود رایگان کتابچه راهنمای جامع شخصیت‌شناسی و تیپ‌شناسی شخصیتی روی متن کلیک کنید.

فصل سوم: مدل ۵ عاملی شخصیت (Big Five)؛ وقتی علم وارد می‌شود

اگر MBTI ستاره‌ی پاپِ پر زرق و برق دنیای شخصیت‌شناسی باشد، مدل «پنج عاملی» (Big Five یا OCEAN)، پروفسورِ دقیق، سخت‌گیر و قابل اعتمادِ دانشگاه است. این مدل، حاصل “شهود” یک نفر نیست؛ بلکه حاصل دهه‌ها تحلیل آماری (Factor Analysis) روی هزاران کلمه در زبان‌های مختلف است که برای توصیف انسان‌ها به کار می‌روند.

در مدل Big Five، شما در جعبه قرار نمی‌گیرید، بلکه جایگاه شما روی ۵ طیف (از ۰ تا ۱۰۰) مشخص می‌شود. این مدل دارای بالاترین اعتبار علمی در جهان است. بیایید این ۵ عامل را با جزئیات دقیق بررسی کنیم (رمز حفظ کردنش: OCEAN):

۵. روان‌رنجوری (Neuroticism)

نامش ترسناک است، اما به معنی «حساسیت به احساسات منفی» است. این شاخص نشان می‌دهد سیستم آلارم خطر در مغز شما چقدر حساس است.

• نمره بالا: افرادی که زود مضطرب، غمگین یا عصبانی می‌شوند. آن‌ها جهان را جایی تهدیدآمیز می‌بینند و همیشه نگران «چه می‌شود اگر…» هستند.
  • ریسک: افسردگی، اضطراب مزمن، فرسودگی شغلی.
  • نکته مثبت: این افراد خطرات را زودتر از بقیه می‌بینند و معمولاً کیفیت کارشان را بارها چک می‌کنند.
• نمره پایین: افرادی باثبات، خونسرد و آرام. حتی در وسط بحران و زلزله هم خونسردی خود را حفظ می‌کنند.
  • ریسک: ممکن است خطرات واقعی را نادیده بگیرند یا بی‌خیال به نظر برسند.

پیشنهاد مطالعه مقاله : طبیعت یا تربیت؛ کدام یک شخصیت ما را شکل می‌دهند؟

فصل چهارم: بومی‌سازی تیپ‌شناسی؛ چالش‌های شخصیت در اتمسفر ایران

آیا می‌توانیم همان نسخه‌ای را که برای یک شهروند نیویورکی یا برلینی می‌پیچیم، عیناً برای یک فرد در تهران یا اصفهان اجرا کنیم؟ قطعاً نه. فرهنگ، اقتصاد و ساختار اجتماعی، فیلترهایی هستند که بروز ویژگی‌های شخصیتی (Phenotype) را تغییر می‌دهند. به عنوان کسی که سال‌ها در فضای مدیریت و آموزش ایران فعالیت کرده‌ام (علی قمری)، تحلیل‌های زیر را برای بومی‌سازی شخصیت‌شناسی حیاتی می‌دانم:

۱. سازگاری (Agreeableness) و باتلاقِ «تعارف»

در مدل جهانی، نمره بالای سازگاری یعنی فردی که ذاتاً نوع‌دوست است. اما در ایران، نمره بالای سازگاری در تست‌ها اغلب «کاذب» است. چرا؟ چون ما در فرهنگی رشد کرده‌ایم که «نه» گفتن بی‌ادبی تلقی می‌شود. مفهوم «تعارف» و «رودربایستی» باعث می‌شود بسیاری از ایرانیان در تست‌ها خود را بسیار سازگار نشان دهند، در حالی که در درون خشمگین هستند. این منجر به پدیده‌ی «پرخاشگری منفعل» (Passive-Aggressive) در سازمان‌ها می‌شود. کارمند به مدیر می‌گوید «چشم، حتماً انجام میدم» (سازگاری ظاهری)، اما کار را انجام نمی‌دهد یا خراب می‌کند (خشم پنهان).

• راهکار: اگر در ایران زندگی می‌کنید، باید یاد بگیرید بین «مهربانی» (که فضیلت است) و «مهرطلبی» (که ضعف ناشی از ترس است) تفاوت قائل شوید.

۲. روان‌رنجوری (Neuroticism) و فشار تورمی

شاخص Neuroticism تا حد زیادی ژنتیکی است، اما محیط نقش کاتالیزور را دارد. طبیعی است که وقتی در محیطی با تورم ۴۰٪، نوسانات ارزی لحظه‌ای و اخبار پرالتهاب زندگی می‌کنیم، سیستم لیمبیک (مرکز احساسات) مغز ما دائماً در حال ترشح کورتیزول (هورمون استرس) باشد. بنابراین، میانگین نمره‌ی روان‌رنجوری در جامعه‌ی ایران احتمالاً بالاتر از میانگین جهانی است. این به معنی «بیمار بودن» ما نیست؛ بلکه واکنشی طبیعی و تکاملی به محیطی غیرقابل‌پیش‌بینی است.

هشدار: اگر نمره‌ی استرس‌تان در تست Big Five بالاست، فوراً به خودتان برچسب «ضعیف» یا «روانی» نزنید. شما فقط دارید به محیطی پاسخ می‌دهید که ثبات ندارد. تمرکز شما باید روی تکنیک‌های تاب‌آوری (Resilience) باشد نه تغییر شخصیت.

۳. مدیریت ایرانی و سوءتفاهم برون‌گرایی

در بسیاری از شرکت‌های سنتی ایران، هنوز هم پارادایم «مدیرِ قلدر» یا «مدیرِ پر سر و صدا» حاکم است. برون‌گرایی، کاریزما و بلند صحبت کردن اغلب با «قدرت رهبری» اشتباه گرفته می‌شود. این باعث می‌شود افراد درون‌گرا که معمولاً متفکرتر، عمیق‌تر و استراتژیک‌تر هستند، نادیده گرفته شوند یا خودشان فکر کنند که «من به درد مدیریت نمی‌خورم».

بارها دیده‌ایم که بهترین استراتژیست‌ها، درون‌گراهایی هستند که یاد گرفته‌اند در مواقع لزوم «ادای» برون‌گراها را دربیاورند. در فرهنگ کاری ایران، اگر درون‌گرا هستید، باید یاد بگیرید که گاهی «عامدانه» دستاوردهایتان را فریاد بزنید (Promote yourself)، وگرنه ممکن است زیر سایه‌ی همکاران پرحرف ولی کم‌بازده گم شوید.

فصل پنجم: هوش مصنوعی (AI)؛ دستیار روانکاو شما

دوران پر کردن تست‌های ۱۰۰ سوالی با گزینه‌های «موافقم/مخالفم» رو به پایان است. امروز هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل «ردپای دیجیتال» شما، شخصیت‌تان را دقیق‌تر از خودتان تحلیل کند. الگوریتم‌ها بر اساس لایک‌های اینستاگرام، توییت‌ها و حتی مدل نوشتن ایمیل‌هایتان، الگوی Big Five شما را استخراج می‌کنند.

پروژه معروف «کمبریج آنالیتیکا» نشان داد که با تحلیل تنها ۶۸ لایک در فیسبوک، می‌توان شخصیت کاربر را بهتر از همکارش حدس زد، و با ۳۰۰ لایک، بهتر از همسرش!

حالا چطور می‌توانیم از این تکنولوژی به نفع خودمان (و نه علیه خودمان) استفاده کنیم؟ اگر اهل نوشتن هستید، می‌توانید از ChatGPT یا Gemini به عنوان یک روانکاو خصوصی استفاده کنید.

پرامپت طلایی برای تحلیل شخصیت با AI

متن زیر را در هوش مصنوعی کپی کنید و نتایج شگفت‌انگیز آن را ببینید:

«تو نقش یک روان‌شناس ارشد و متخصص در مدل شخصیت‌شناسی Big Five (OCEAN) را بازی کن. من در ادامه، سه نمونه از متن‌هایی که اخیراً نوشته‌ام (شامل یک ایمیل کاری اعتراضی، یک کپشن احساسی اینستاگرام و یک پیام چت با دوستم) را برایت می‌فرستم. لطفاً بدون تعارف و با دقت علمی: ۱. تخمین بزن که در کدام یک از ۵ عامل نمره بالا یا پایین دارم. ۲. تحلیل زبانی انجام بده (کدام کلمه، قید یا ساختار جمله باعث شد این برداشت را بکنی؟). ۳. “نقاط کور” (Blind Spots) شخصیتم را که در این متن‌ها لو رفته اما خودم متوجه نیستم، به من بگو. ۴. بر اساس این تحلیل، یک توصیه شغلی و یک توصیه ارتباطی برای شخصیت من بنویس. [متن‌های خود را اینجا پیست کنید]»

این روش بسیار دقیق‌تر از تست‌های چندگزینه‌ای است، زیرا بر اساس «رفتار واقعی» شما (نوشته‌هایتان) عمل می‌کند، نه بر اساس «تصور شما از خودتان».

فصل ششم: آیا شخصیت سرنوشت است؟

یکی از غم‌انگیزترین جملاتی که می‌شنوم این است: «من همینم که هستم!» این جمله یعنی پذیرش شکست. یعنی انکار قدرت مغز برای تغییر.

علم نوین عصب‌شناسی (Neuroscience) با مفهوم نوروپلاستیسیته (Neuroplasticity) ثابت کرده است که مغز تا آخرین لحظه عمر قابلیت تغییر سیم‌کشی‌های خود را دارد. درست است که حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از شخصیت ما ریشه ژنتیکی دارد (ارثیه اجدادی)، اما ۵۰ درصد دیگر دست ماست.

تئوری «صفات آزاد» (Free Traits)

جمع‌بندی: نقشه‌ای برای فردا

ما در این مقاله یاد گرفتیم که تیپ‌شناسی، فال‌گیری و سرگرمی نیست؛ بلکه ابزاری قدرتمند برای مهندسیِ خویشتن است. فهمیدیم که MBTI شاید زبان مشترک خوبی باشد، اما Big Five قطب‌نمای دقیق‌تری است. دیدیم که چطور فرهنگ تعارفیِ ما می‌تواند داده‌ها را تحریف کند و چطور می‌توانیم از هوش مصنوعی برای دیدنِ چهره‌ی واقعی‌مان و شخصیت خودمان استفاده کنیم.

هدف از تیپ‌شناسی این نیست که بگوییم: «چون من ناسازگارم، پس حق دارم به همه توهین کنم!» هدف این است که بگوییم: «من طبیعتاً تمایل به رک‌گویی دارم (نمره پایین سازگاری)، پس باید حواسم باشد که وقتی نقد می‌کنم، دلیلم را توضیح دهم تا طرف مقابل احساس حمله نکند.» این یعنی خودآگاهی (Self-Awareness).

شاید مهم‌ترین دستاورد این ۵۰۰۰ کلمه این باشد که فردا صبح، وقتی با رفتاری از همکارتان روبرو شدید که اعصابتان را به هم ریخت، به جای قضاوت کردن و برچسب زدنِ «بی‌شعور» یا «تنبل»، یک لحظه مکث کنید و بگویید: «شاید این فقط مدلِ سیم‌کشیِ مغز اوست؛ شاید سطح اضطرابش بالاست؛ شاید مدل پردازش اطلاعاتش با من فرق دارد.» پاسخ این سوالات را نه در متن می‌توان پیدا کرد و نه در کتاب‌ها؛ بلکه در لحظه‌ای که صبر و درک را انتخاب می‌کنید، شما از بندِ تیپ‌های شخصیتی رها می‌شوید و به انسانیتِ ناب نزدیک می‌شوید.

حالا چکار کنیم؟!

برای اینکه این مقاله فقط یک متن خواندنی نباشد، سه چالش برای شما دارم:

1. چالش بازخورد ۳۶۰ درجه: همین امروز به ۳ نفر از نزدیک‌ترین افراد زندگی‌تان (همسر، همکار صمیمی، دوست قدیمی) پیام دهید و بپرسید: «به نظرت بزرگترین نقطه قوت و بزرگترین نقطه کور (عیب پنهان) شخصیت من چیست؟» قول دهید که ناراحت نمی‌شوید. پاسخ آن‌ها آینه‌ای شفاف‌تر از هر تست اینترنتی است.
2. تست معتبر: اگر اصرار به تست دارید، به جای سایت‌های زرد، تست IPIP-NEO (نسخه ۱۲۰ سوالی) را جستجو کنید و انجام دهید. این دقیق‌ترین نسخه آنلاین مدل Big Five است.
3. تحلیل AI: پرامپتی که در متن گفتیم را امتحان کنید و نتیجه‌اش را با خودتان مقایسه کنید. حیرت‌زده خواهید شد.

خودتان را بشناسید، نه برای اینکه محدود شوید، بلکه برای اینکه بدانید با چه ابزاری قرار است دنیا را تغییر دهید.

مقاله پیشنهادی : هر آنچه باید در مورد اختلال شخصیت مرزی بدانید!

منابع و مطالعه بیشتر

کتاب دوباره فکر کن (Think Again) – آدام گرانت (Adam Grant).

پژوهش‌های کارل یونگ در کتاب تیپ‌های روانشناختی (Psychological Types) – Carl Jung.

مقالات رابرت مک‌کری و پل کاستا درباره مدل پنج عاملی (McCrae & Costa – Five-Factor Theory of Personality).

اثر بارنوم و فورر (The Barnum Effect – Bertram Forer).