خودآزاری یا مازوخیسم چیست؟ علت، نشانه ها و درمان آن

خودآزاری یا مازوخیسم یک رفتار ناخوشایند و خطرناک است. همه ما ممکن است گاهی احساس کرده باشیم که نمی‌توانیم در مورد درد‌های روحی و احساسات منفی خود با دیگران صحبت کنیم. در چنین شرایطی افرادی که در دوران خاصی قرار دارند، مثلاً در حال گذراندن دوره بلوغ هستند یا با اختلال افسردگی درگیر هستند، ممکن است از مازوخیسم به‌عنوان یک راه‌حل برای بیان درد و احساسات منفی‌شان استفاده کنند.

درواقع خودآزاری برای برخی از افراد به‌عنوان یک راه‌حل کوتاه‌مدت در برطرف کردن درد روحی عمل می‌کند، اما باعث افزایش درد و اضطراب در آینده می‌شود. ما در این مطلب از برآیند ابتدا خود‌آزاری را تعریف کرده و به روش‌ها و مواردی از نشانه‌های آسیب زدن به خود اشاره خواهیم کرد. سپس به بررسی علت خود‌آزاری یا مازوخیسم خواهیم پرداخت. بعد از آن عواملی که بر خود آسیبی تأثیر دارند و اختلالات روانی که با آن مرتبط‌اند را نام خواهیم برد.

در آخر هم بعد از توضیحاتی در رابطه با روش‌های درمان آسیب زدن به خود، به نکاتی که باید در هنگام مواجهه با افراد خودآزار رعایت کنیم خواهیم پرداخت. از شما دعوت می‌کنیم تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

تعریف خودآزاری (مازوخیسم)

خودآزاری یک وضعیت پیچیده است که توضیح ساده‌ای ندارد. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی مازوخیسم را در دسته مواردی که نیاز به مطالعه بیشتر دارند فهرست کرده است. البته باید به این نکته که خودآزاری به‌عنوان یک بیماری روانی شناخته نمی‌شود دقت داشت.

برای درک مفهوم آسیب زدن به خود در ادامه چهار تعریف از مازوخیسم را بیان کرده‌ایم که در سال‌های مختلف با بیان‌های متنوع در مقالات آورده شده است.

یکی از جدیدترین مقالاتی که در سال ۲۰۲۳ منتشر شده خودآزاری را به شکل زیر تعریف کرده است:

مازوخیسم به‌عنوان راهی برای ارتباط پیدا کردن با درد‌های عاطفی است و در واقع روشی ناسالم برای مقابله با دردها و ناراحتی‌های عاطفی به‌ شمار می‌آید. رفتارهای خودآزاری نتیجه تنش روانی (استرس یا فشار عاطفی) طاقت‌فرسا و غیرقابل‌تحمل است. رفتارهای خودآزاری و آسیب رساندن به خود نتیجه‌ای جز تسکین موقتی و زودگذر ندارند.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ منتشر شد که مازوخیسم را به‌عنوان وسیله‌ای برای بیان ناراحتی معرفی کرد. از دید این پژوهش خودآزاری رفتاری است که فرد انجام می‌دهد تا درد درونی خود را برای خود و دیگران قابل‌مشاهده کند. همچنین مازوخیسم راهی برای فرو نشاندن اضطراب روانی است.

مطابق با تحقیقی که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد، اصطلاح مازوخیسم برای توصیف طیف گسترده‌ای از رفتارها از جمله مسموم کردن خود و بریدن سطحی از پوست استفاده می‌شود. این رفتارها برای پاسخ دادن به استرس غیرقابل‌تحمل و دردهای عاطفی است که در فرد بروز پیدا می‌کند. همچنین در این مقاله آمده است که میزان خودآزاری مانند خودکشی بین کشورها بسیار متفاوت است.

در مقاله دیگری که در سال ۲۰۰۱ منتشر شد، برای تعریف مازوخیسم آمده است که:

خودآزاری تخریب یا تغییر عمدی و مستقیم بافت بدن است؛ بدون اینکه فرد قصد خودکشی داشته باشد. این رفتار توسط بسیاری از محققان به‌عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای برای تنظیم هیجان در نظر گرفته می‌شود، زیرا قصد افراد از مازوخیسم کاهش احساسات طاقت‌فرسا و کاهش تنش‌های روحی و عاطفی است.

خود آزاری علاوه بر پیامدهای فیزیکی منفی آشکار، روی بدن با طیفی از پیامدهای منفی دیگر همراه است؛ برای مثال در روابط بین‌ فردی اختلال ایجاد می‌کند و ممکن است هر چند ناخواسته منجر به مرگ شود.

روش‌های مازوخیسم شامل چه مواردی می‌شود؟

بریدن اعضای بدن، شایع‌ترین شکل آسیب به خود است، اما سوزاندن، کوبیدن سر و خراشیدن نیز رایج است. سایر اشکال مازوخیسم عبارت‌اند از: گاز گرفتن، برداشتن پوست، کشیدن مو، ضربه زدن به بدن با اجسام یا ضربه زدن به اجسام با بدن.

افراد گاهی اوقات فقط به یک‌شکل خودآزاری می‌کنند، اما استفاده از چندین روش به‌صورت هم‌زمان غیرمعمول نیست. بازوها یکی از نواحی هستند که افراد اغلب در آن ناحیه به خود آسیب می‌رسانند، اما سایر نواحی بدن از جمله پاها نیز هدف رایجی هستند.

در واقع مازوخیسم شامل صدمه بدنی (غیر خودکشی) به خود بوده که به‌اندازه کافی شدید است که باعث آسیب بافتی شود یا آثاری بر جای بگذارد که برطرف شدن آن آثار، چندین ساعت طول بکشد.

مازوخیسم چه نشانه‌هایی دارد؟

نشانه‌های خود‌آزاری در هر مورد متفاوت است؛ اما برخی از علائم مشترک وجود دارد که مشخص‌کننده این است که فردی به خود آسیب می‌رساند.

• زخم‌های غیرقابل‌توضیح، کبودی یا سوختگی سیگار (معمولاً در مچ دست، بازوها، ران‌ها و سینه).
• پوشیدن لباس‌های پوشیده و آستین‌بلند حتی در هوای گرم.
• موهای کنده شده.
• استفاده از مواد مخدر.
• تنفر از خود و ابراز تمایل به تنبیه خود.
• صحبت کردن در مورد عدم تمایل به ادامه دادن و آرزوی پایان دادن به همه چیز.
• بسیار گوشه‌گیر شدن.
• تغییر در عادت‌های غذایی یا پنهان‌کاری در مورد غذا خوردن.
• کاهش یا افزایش وزن غیرعادی.
• نشانه‌هایی از عزت‌ نفس پایین، مانند سرزنش کردن خود برای هر مشکلی یا فکر کردن به اینکه به‌اندازه کافی خوب نیستند.
• نشانه‌هایی از افسردگی، مانند خلق‌وخوی ضعیف، گریه یا عدم انگیزه یا علاقه به هر چیزی.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی بیشتر با انواع عزت نفس در روان‌شناسی مقاله زیر را مطالعه کنید:

عزت نفس چیست؟

علت مازوخیسم

پژوهشی بیان کرده است که افرادِ درگیر با خودآزاری، تمایلات شدیدی را در خود هم از نظر ذهنی و هم از نظر جسمی تجربه می‌کنند که تنها انجام رفتارهای خودآزاری است که می‌تواند آن تمایلات یا انگیزه‌ها را ارضا کند. وجود این تمایلات نشان می‌دهد که مازوخیسم ممکن است یک رفتار اجباری باشد تا یک رفتار تکانشی.

بر اساس این پژوهش پنج موضوع یا علتی که در رابطه با رفتار خودآزاری شناسایی شده‌اند، عبارت‌اند از:

• تنظیم هیجان: در این مورد فرد، از خود آزاری به‌عنوان راهی برای مقابله با هیجانات شدید استفاده می‌کند.
• اعتیاد به خودآزاری: این مورد بیان می‌کند که خودآزاری ممکن است به این دلیل باشد که فرد به آسیب رساندن به خود عادت کرده و به مازوخیسم اعتیاد پیدا کرده است.
• خود آزاری به‌عنوان وسیله‌ای برای بقا: این مورد نشان می‌دهد که برخی افراد ممکن است برای مقابله با شرایط دشوار زندگی دست به خودآزاری بزنند.
• محرک‌های بین‌فردی: این مورد به موقعیت‌ها یا روابطی اشاره دارد که ممکن است باعث رفتار آسیب‌‌زننده به خود شود.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری مقاله علائم و نشانه‌های‌ اعتیاد و تاثیر آن بر مغز مقاله زیر را بخوانید.

اعتیاد چیست؟

مطابق با همین تحقیق، دلایل رفتار خود آزاری در پسران و دختران ممکن است متفاوت باشد. در واقع هر دو جنس درگیر اختلال مازوخیسم هستند، اما انگیزه‌های آنها متفاوت است. دختران به دلایل شخصی مانند بیان ناراحتی خود، آرام کردن افکار منفی خود یا رهایی از تنش‌های عاطفی تمایل دارند این کار را انجام دهند. در مقابل، پسرها احتمال دارد به دلیل تمایل داشتن به ترساندن کسی به خود آسیب بزنند.

چه عواملی بر خودآزاری تاثیرگذار هستند؟

جنسیت، سن، عوامل خانوادگی و فرهنگی، استفاده از مواد مخدر و اختلالات روانی از جمله عواملی هستند که ممکن است بر خودآزاری تاثیرگذار باشند. برای مثال مازوخیسم در سن نوجوانی بیشتر احتمال دارد که اتفاق بیفتد یا خود آزاری در زنان بیشتر از مردان است. در ادامه به پژوهش‌هایی اشاره شده است که در آن محققان به بررسی عوامل خطرناک در رابطه با آسیب زدن به خود پرداخته‌اند.

طبق مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد مازوخیسم یکی از مشکلات عمدۀ بهداشت عمومی در نوجوانان است و تقریباً ۱۰ درصد از نوجوانان جامعه، درگیر خودآزاری هستند.

در مقاله‌ای با عنوان «قلب و مغز من چیزی است که خونریزی می‌کند، اینها فقط بریدگی هستند.» تحلیل و تفسیری از پدیدۀ شناختی تجارب زنان جوان از خود آزاری که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، آمده است که مازوخیسم یا آسیب رساندن به خود به‌ویژه در بین دختران و زنان جوان در حال افزایش است.

در پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد آمده است که در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری در تعداد جوانانی که درگیر خود آزاری می‌شوند، بوده است. طبق مقاله‌‌ی دیگری با عنوان «خودآزاری و خودکشی در نوجوانان» مازوخیسم و خودکشی از مشکلات عمدۀ سلامت عمومی در نوجوانان است، به طوری که نه تنها میزان خود آزاری در سنین نوجوانی بالا است بلکه خودکشی نیز دومین علت شایع مرگِ جوانان در سراسر جهان است.

در همین مقاله بیان شده است که از عوامل مهم دیگر مازوخیسم و خودکشی می‌توان به آسیب‌پذیری ژنتیکی و عوامل روانی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد. همچنین تأثیری که رسانه‌ها بر افراد دارند نیز مهم و غیرقابل‌چشم‌پوشی است.

مقاله‌ای دیگری بیان می‌کند، نوجوانی اوج شیوع و بروز خودآزاری است. همچنین در همین مقاله آمده است که دخترها بیشتر از پسرها به دلایل درون‌فردی به مازوخیسم می‌پردازند. به‌عبارت دیگر زنان بیشتر از مردان به نشخوار فکری و درونی کردن مشکلات خود تمایل دارند که همین امر ممکن است منجر به آسیب رساندن زنان به خود شود.

طبق مطالعه‌ای خطر آسیب رساندن به خود زمانی افزایش می‌یابد که عوامل خطرِ متعددی وجود داشته باشد. وجود یک اختلال روانی شدید؛ مانند افسردگی ممکن است بیشترین تأثیر را بر خود آزاری داشته باشد. همچنین اختلال اضطراب، به‌خصوص اگر حاد و شدید باشد، نیز نقش مهمی دارد.

علاوه بر اضطراب، بیمارانی که به خود آسیب می‌زنند، احساس پوچی مزمن دارند و انزوا را تجربه می‌کنند. در زمینه این تجربیات ناخوشایند، آنها امکان دارد با افکار ناامیدی و احساس درماندگی هم درگیر باشند. داشتن احساس دوست‌داشتنی نبودن، عزت‌نفس پایین و ضعیف بودن در مهارت‌های رفتاری مانند مهارت حل مسئله نیز ممکن است خطر آسیب به خود را افزایش دهد.

پیشنهاد مطالعه

برای یادگیری مراحل و موانع حل مشکل حتما مقاله زیر را مطالعه کنید.

مهارت حل مسئله چیست؟

تحقیقی در سال ۲۰۱۹ به بررسی ارتباط شیوع اختلالاتی مانند افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه، خودکشی و مازوخیسم در میان افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند پرداخت. این پژوهش نشان از وجود ارتباط بین مصرف مواد مخدر و خودآزاری دارد.

طبق مقاله‌ای دیگر عوامل خطرناکی که بر خود‌ آزاری تأثیر می‌گذارند عبارت‌اند از آسیب‌های اجتماعی – اقتصادی و بیماری‌های روانی به‌ویژه افسردگی، سوءمصرف مواد (اعتیاد) و اختلالات اضطرابی. همچنین جنبه‌های فرهنگی برخی از جوامع ممکن است از خودکشی و مازوخیسم محافظت کند.

مازوخیسم با چه اختلالات روانی همراه است؟

اختلال دوقطبی، افسردگی و هیپومانیا بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد از مواردی هستند که با خود آزاری در ارتباط هستند.

یک مقالۀ با عنوان «هنگامی که خودآزاری در مورد جلوگیری از آسیب است: مدیریت اضطراری اختلال وسواس فکری – اجباری و خودآزاری» در حقیقت به بررسی شدت اختلال وسواس فکری-عملی با میزان خودآزاری پرداخته است. در برخی موارد، افرادِ مبتلا به اختلال وسواس فکری برای جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران، دست به خودآزاری می‌زنند.

اختلال کمبود توجه – بیش‌فعالی (ADHD) مطابق با مقالۀ ارتباط علائم ADHD با رفتارهای مازوخیسم که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، با خودآزاری در ارتباط است و این احتمال که افرادِ دارای این اختلال، به خود آسیب برسانند وجود دارد.

پیشنهاد مطالعه

برای مطالعه بیشتر مقاله زیر را بخوانید:

اختلال نقص توجه – بیش فعالی (ADHD) چیست؟

درمان خودآزاری

درمان‌های مؤثری برای خودآزاری وجود دارد که به افراد این امکان را می‌دهد که دوباره بتواند احساسات خود را کنترل کنند. اولین قدم برای درمان، صحبت با یک فرد بزرگسال، دوست یا روان‌پزشکی قابل‌اعتماد است که با موضوع آشنا است.

روان‌پزشک در مورد سلامتی، سابقه زندگی و هر گونه رفتارِ آسیب‌زا در گذشته و حال از فرد درگیر با مازوخیسم سؤال می‌کند. این گفت‌وگو که مصاحبه تشخیصی نامیده می‌شود، ممکن است یک ساعت یا بیشتر طول بکشد. هر چه فرد بتواند اطلاعات بیشتری بدهد، طرحِ درمان بهتری را روان‌پزشک برای او در نظر خواهد گرفت.

بسته به هر بیماری زمینه‌ای، پزشک ممکن است دارویی برای کمک به احساسات منفی تجویز کند. به‌عنوان مثال، برای افرادی که افسردگی دارند، یک داروی ضد افسردگی ممکن است بتواند تمایلات خودآزاری را کاهش دهد.

به‌طور کلی بسته به تشخیص روان‌پزشک چندین نوع درمان وجود دارد که می‌تواند کمک کند. موارد زیر برخی از روش‌های روان‌درمانی برای رسیدگی به احساساتی است که منجر به رفتار آسیب‌رسان به خود می‌شود.

این روش‌های درمان به افراد کمک می‌کنند زمانی که تحت‌فشارهای عاطفی و تنش‌های شدید هستند به‌جای آسیب زدن به خود توانایی کنترل و مدیریت احساسات خود را داشته باشند.

• درمان شناختی رفتاری (Cognitive-behavioral therapy): در مقاله‌ی «مداخله شناختی رفتاری برای مازوخیسم» که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد آمده است که بیمارانی که درمان شناختی-رفتاری را علاوه بر درمان‌های معمول (درمان‌های موجود که در جامعه یا سیستم مراقبت‌های بهداشتی در دسترس هستند.) دریافت کردند، کاهش قابل‌توجهی در خودآزاری، اقدام به خودکشی و علائم افسردگی و اضطراب داشتند همچنین این افراد، بهبود چشمگیری در عزت‌نفس و توانایی حل مسئله یافته‌اند.
• درمان مبتنی بر ذهنیت (Mentalization-Based Treatment): درمان مبتنی بر ذهنیت یک درمان مبتنی بر شواهد است که از چندین رویکرد روان‌درمانی مختلف نشئت می‌گیرد.

نتایج مقاله‌ی «درمان مبتنی بر ذهنیت برای خودآزاری در نوجوانان» نشان می‌دهد که درمان مبتنی بر ذهنیت، در کاهش آسیب به خود و افسردگی مؤثرتر از درمان‌های معمول است.

• رفتاردرمانی دیالِکتیکی (Dialectical behavioral therapy): هدف رفتاردرمانی دیالِکتیکی (DBT) آموزش مهارت‌های مدیریت احساسات قوی و کنترل روابط اجتماعی به افراد است. رفتاردرمانی دیالِکتیکی در ابتدا برای کمک به افرادی که با افکار و رفتارهای مزمنِ خودکشی دست‌وپنجه نرم می‌کردند توسعه یافت.

مطابق با تحقیقی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد مشخص شد که رفتاردرمانی دیالِکتیکی برای درمان مازوخیسم نیز استفاده می‌شود. همچنین در این مقاله آمده است که نسبت به درمان‌های معمول از نظر هزینه‌ای ممکن است به‌صرفه‌تر باشد.

• خانواده‌درمانی (Family therapy): بر اساس مطالعه‌ای خانواده‌درمانی در درمان خود‌آزاری بر روابط، نقش‌ها و الگوهای ارتباطی بین اعضای خانواده تمرکز دارد.

کنترل درمان پس از خودآزاری شامل ایجاد یک رابطه و جلب اعتماد بیمار، شناسایی مشترک مشکلات، اطمینان از در‌ دسترس بودن و حمایت در شرایط بحران است که این موارد نیاز به حمایت خانواده و دوستان بستگی دارد.

مطابق با مطالعه‌ای دیگر، همراهی مفیدِ دوستان و اعضای خانواده ممکن است بتواند تمایل به مازوخیسم را در افراد درگیر با این رفتار کاهش دهد. همچنین این تحقیق بیان ‌می‌کند روابط بین‌ فردی در کاهش آسیب به خود تأثیر دارد که در نتیجه داشتن روابط حمایتی می‌تواند در پیشگیری از خودآزاری مفید باشد.

پیشنهاد مطالعه

برای آشنایی با اصول و تکنیک های درمان شناختی رفتاری (CBT) مقاله زیر را بخوانید:

درمان شناختی رفتاری چیست؟

چگونه می‌توانیم به دیگران در مواجهه با مازوخیسم کمک کنیم؟

کارهایی وجود دارد که می‌توانیم برای کمک به دوست یا آشنایی که می‌شناسیم و درگیر با خود‌ آزاری است انجام دهیم. ممکن است ما رفتار و اعمال فردی که به خود آسیب می‌زند را درک نکنیم؛ اما موضوع مهم آن است که احساسات او را نادیده نگیریم و عواطف او را درک کنیم.

از او حمایت کرده بدون اینکه او را قضاوت کنیم. افرادی که به مازوخیسم می‌پردازند تمایل به انتقاد از خود دارند و با احساس بی‌ارزشی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. به او بگوییم که برای ما اهمیت دارد و ما نگران او هستیم. او را تشویق کنیم که به دنبال کمک گرفتن از یک مشاورِ و متخصص باشد. به او کمک کنیم تا راه‌های دیگری را برای مواجهه با احساسات منفی خود بیابد؛ مانند ورزش کردن.

کلام آخر در مورد مازوخیسم

گفتیم که خودآزاری یا مازوخیسم روشی ناسالم برای مقابله با درد‌ها و ناراحتی‌های عاطفی است. روش‌هایی که افراد از طریق آنها به خود آسیب می‌زنند را نام بردیم. همچنین به نشانه‌هایی که ممکن است در افرادِ درگیر با خود آزاری وجود داشته باشد اشاره کردیم. روش‌های درمان و علت خود آسیبی را بررسی کرده و به این موضوع که دلایل خودآزاری در دختران و پسران متفاوت است پرداختیم.

عوامل تأثیرگذار بر مازوخیسم را مورد بررسی قرار داده و اختلالات روانی (مانند اختلال وسواس فکری اجباری) که ممکن است در خودآزاری نقش داشته باشند را بیان کردیم. در آخر هم به این سؤال که چگونه می‌توانیم به دیگران در مواجهه با خود‌آزاری کمک کنیم پاسخ دادیم.
منبع اولمنبع دوممنبع سوممنبع چهارممنبع پنجم